Het beeld van vrouwen die geweld plegen is vaak doordrenkt van stereotype voorstellingen en vooroordelen. In de media worden deze vrouwen vaak eenzijdig belicht of afgeschilderd als afwijkend van het veronderstelde vrouwelijke ideaal van zachtheid en zorgzaamheid. Tegelijkertijd worden gewelddadige vrouwen soms afgeschilderd als slachtoffers, handelend onder invloed van een man, waardoor hun verantwoordelijkheid voor hun daden wordt geminimaliseerd. In deze casus wordt het verhaal van Anisa uitgelicht. Ze is gevlucht uit een oorlogsgebied en voelt zich veelal angstig en achterdochtig. Als een vriend een seksuele toenadering lijkt te doen gaat ze over tot geweld. Wat bracht haar ertoe zo te handelen?
Casus Anisa
Anisa groeit op in het oorlogsgebied in Sierra Leone. Op haar veertiende komt ze naar Nederland. Ze heeft een deel van haar familie verloren door oorlogsgeweld en kan nauwelijks praten over wat ze heeft meegemaakt en gezien. Anisa kan moeilijk aarden in Nederland, ze is angstig en achterdochtig. Ze heeft herbelevingen en nachtmerries. Als een vriend bij wie ze tijdelijk inwoont een seksuele toenadering naar haar lijkt te doen is ze woedend, maar ze laat niets merken. Een paar weken later steekt ze hem plotseling met een mes in zijn rug, waardoor hij ernstig gewond raakt.
Haar veilige wereld werd een nachtmerrie
Als Anisa elf jaar oud is breekt de burgeroorlog in Sierra Leone uit. De veilige, prettige wereld waarin ze tot dan toe leefde, verandert plotsklaps in een nachtmerrie. Ze ziet hoe haar opa wordt vermoord en haar tante verkracht. Het gezin met zes kinderen probeert te schuilen en zo goed en zo kwaad als het kan een normaal leven te leiden. Op een dag worden de moeder en oudste zus van Anisa echter met geweld ontvoerd, en er wordt gevreesd dat ze als seksslaven zijn verkocht. Haar vader besluit met de twee oudste zoons naar Nederland te vluchten. Hij laat Anisa en haar twee jongere zusjes achter bij hun oma.
Anisa is bang en verdrietig, maar houdt zich groot omdat ze zich verantwoordelijk voelt voor haar jongere zusjes, die ontroostbaar zijn.
Een paar maanden later regelt vader dat de meisjes ook naar Nederland kunnen vluchten. Ze worden meegenomen door een voor hen onbekende man. Het is een lange, barre tocht met veel angstige momenten. Als ze in Nederland komen is het winter en Anisa moet erg wennen aan de kou, het nieuwe land en de mensen.
Haar vader is een conservatieve man die moeite heeft om in het vrije Nederland te aarden. Hij mist zijn vrouw en familie en vindt het moeilijk om in zijn eentje voor de kinderen te zorgen. Ook zijn er financiële problemen. Anisa wil er graag net zo uitzien als haar klasgenoten. Regelmatig gaat ze met een van haar zusjes op dievenpad om sieraden of kleding uit winkels te stelen. Als vader erachter komt, is hij woedend en krijgen ze huisarrest. Anisa mag na school nergens meer naartoe en geen vriendinnetjes meenemen. Ze zit daarna veel op haar kamer. Ze is boos op haar vader en mist haar moeder, oma en vriendinnen van vroeger.
Haar eerste intieme relatie
Als Anisa achttien jaar oud is, regelt vader een huwelijk voor haar met een man uit Sierra Leone. Deze man is dominant en op seksueel gebied veeleisend. Anisa, die nog nooit een intieme relatie heeft gehad, is diep ongelukkig. Ze krijgt paniekaanvallen, last van hyperventilatie en hartkloppingen. Na enkele maanden doet ze een suïcidepoging door pillen in te nemen en ze wordt daarna opgenomen in een psychiatrische instelling met een inbewaringstelling (IBS, een maatregel tot gedwongen kortdurende opname afgegeven door de burgemeester). Het doel van deze opname is vooral stabilisatie; Anisa krijgt hier geen behandeling voor haar trauma’s. Haar man vraagt ondertussen, tot grote opluchting van Anisa, een echtscheiding aan. Hij vindt dat Anisa niet aan de verwachtingen voldoet.
Het gaat daarna echter niet beter met haar, maar juist slechter. Ze woont weer bij haar vader en zusjes in. Haar oudere broers wonen inmiddels op zichzelf, met hen gaat het relatief goed. Het lukt Anisa niet om werk te vinden en ze krijgt steeds meer last van depressieve gevoelens, nachtmerries en herbelevingen van de oorlog. Soms zwerft ze ’s nachts over straat. De volgende ochtend weet ze niet meer waar ze is geweest of wat ze heeft gedaan. Ze veroorzaakt dan overlast door te schreeuwen op straat, en een keer bedreigt ze agenten die haar tot kalmte proberen te manen.
Anisa heeft veel agressieve gedachten en fantasieën, onder andere over wraak nemen op haar ex-man, maar ze vertelt dit aan niemand.
Verder heeft ze eetproblemen: soms eet ze bijna niets, andere keren eet ze heel veel en gaat ze vervolgens braken of laxeermiddelen gebruiken. Ze heeft veel schommelingen in haar gewicht. Haar vader vindt het moeilijk om te zien dat het zo slecht gaat met zijn dochter, maar hij weet niet wat hij moet doen. Hij vraagt hulp aan een imam en probeert Anisa streng toe te spreken, maar dit heeft tot gevolg dat ze van huis wegloopt. Ze voelt zich onbegrepen en wil niet meer terug naar huis.
Ze wantrouwde haar helpende hand
Ze verblijft een tijdje bij een daklozenopvang. Daar ontmoet ze Hans, een wat oudere man die vroeger maatschappelijk werker is geweest en nu als vrijwilliger bij de daklozenopvang werkt. Hij ontfermt zich over Anisa. Ze mag tijdelijk bij hem inwonen en hij helpt haar een woning en baan te vinden. Ze blijft uiteindelijk ruim een halfjaar bij hem wonen. Op een avond als ze televisie kijken slaat hij een arm om haar heen, volgens hem zonder bijbedoelingen, maar Anisa ziet er een seksuele toenadering in. Hans merkt dat Anisa daarna stiller wordt, maar als hij vraagt of er iets is ontkent ze dat. Ondertussen kookt Anisa van binnen van woede en heeft ze heftige wraakgevoelens tegenover Hans. De weken erop wordt dit alleen maar erger, maar Hans merkt niets aan Anisa. Op een avond steekt ze Hans, wanneer hij televisie zit te kijken, plotseling met een mes in zijn rug en nek. Hans begrijpt niet wat hem overkomt en roept om Anisa voor hulp. Hij heeft op dat moment niet door dat het juist Anisa was die hem stak. Anisa vlucht het huis uit. Hans is nog in staat 112 te bellen en overleeft de steekpartij, hoewel hij zwaargewond is.
Wat blijkt uit het psychologisch onderzoek
Anisa meldt zich enkele uren later zelf bij de politie. Ze oogt heel kalm. Uiterlijk onbewogen vertelt ze dat ze een vriend heeft geprobeerd te vermoorden. Uit het psychologisch onderzoek blijkt dat Anisa een posttraumatische stressstoornis heeft, veroorzaakt door wat ze heeft meegemaakt in haar jeugd in de oorlog en mogelijk ook door wat haar is overkomen in de relatie met haar ex-man. Daarnaast worden kenmerken van de antisociale persoonlijkheidsstoornis en borderline persoonlijkheidsstoornis gevonden bij Anisa. Haar geweten is beperkt, zo blijkt uit de diagnostiek. Het zijn juist deze kenmerken die ervoor zorgen dat de wraakzuchtige ideeën niet alleen in haar hoofd zitten, maar dat ze deze ook daadwerkelijk uitvoert. Ze krijgt achttien maanden gevangenisstraf plus tbs.
Meer lezen over haar opname in de tbs-kliniek?
Anisa wordt opgenomen in een tbs-kliniek in een groep met twaalf andere patiënten. Ook hier heeft ze last van herbelevingen.
De inleiding in de casus van Anisa biedt slechts een glimp van een van de inzichten die worden geboden in het boek Geweld door vrouwen dat aan dit artikel ten grondslag ligt. Door middel van tien verhalen uit de praktijk toont psychologe Vivienne de Vogel aan dat niet alleen de aard van het geweld door vrouwen verschilt van die van mannen, maar ook de motieven verschillen en dat vaak aan de daad een treurige geschiedenis vooraf is gegaan. Mede vanwege de gevolgen voor de omgeving van deze vrouwen pleit De Vogel voor meer inzicht en begrip zodat de schade beperkt blijft, of zelfs voorkomen kan worden.
