Telkens wanneer een tbs’er ontsnapt of opnieuw de fout ingaat, barst de discussie los: is de behandeling van gevaarlijke delinquenten wel effectief? In de media overheersen berichten over mislukte resocialisaties en terugkerende daders, wat bijdraagt aan een negatief beeld van tbs. Maar hoe kijkt de forensische psychiatrie zelf naar deze cliënten? Hoe werkt hun behandeling en waarom blijft de tbs-maatregel een belangrijk instrument voor de maatschappij? Prof. dr. mr. Michiel van der Wolf, hoogleraar Forensische psychiatrie aan het Instituut voor Strafrecht en Criminologie van de Universiteit Leiden en universitair hoofddocent Strafrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, en Hjalmar van Marle, emeritus hoogleraar Forensische psychiatrie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, bespreken de feiten en misvattingen in dit artikel.
Dit artikel komt uit hoofdstuk 1 van het Leerboek forensische psychiatrie en is bewerkt door de redactie van Boom Psychologie & Psychiatrie.
Wat is tbs en waarom wordt het opgelegd?
Tbs, oftewel terbeschikkingstelling, is een maatregel binnen het Nederlandse strafrecht die wordt opgelegd aan daders die ernstige misdrijven plegen en lijden aan een psychische stoornis. Het doel is niet bestraffing, maar beveiliging van de samenleving en het behandelen van de onderliggende problematiek om recidive te voorkomen.
De maatregel wordt alleen opgelegd als aan een aantal criteria wordt voldaan:
- Er moet sprake zijn van een misdrijf met een strafmaximum van minimaal vier jaar.
- Er moet een gevaar zijn voor herhaling.
- De dader moet ten tijde van het delict hebben geleden aan een psychische stoornis.
Behandeling: Opsluiten of genezen?
Tbs is per definitie een combinatie van beveiliging en behandeling. Dit brengt een inherent spanningsveld met zich mee: hoe zorg je ervoor dat een patiënt in een gesloten setting kan werken aan gedragsverandering?
Behandelingen in tbs-instellingen zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderbouwde methoden, zoals:
- Cognitieve gedragstherapie (CGT): Gericht op het herkennen en veranderen van destructieve denkpatronen.
- Farmacotherapie: Medicatie om bijvoorbeeld psychoses of impulsiviteit te reguleren.
- Sociotherapie: Het oefenen van sociale vaardigheden en conflictbeheersing in een gecontroleerde omgeving.
- Risicotaxatie: Voortdurende evaluatie van de kans op recidive en aanpassing van het behandelplan.
Het verlofbeleid: Gecontroleerde terugkeer naar de samenleving
Veel kritiek op de tbs is gericht op de rol van verlof. Burgers vrezen dat gevaarlijke delinquenten te vroeg worden vrijgelaten. Echter, verlof is een essentieel onderdeel van het behandeltraject.
De verloffases zijn streng gereguleerd:
- Beveiligd verlof – onder continue begeleiding en beveiliging buiten de kliniek.
- Begeleid verlof – onder toezicht van een begeleider, zonder beveiligers.
- Onbegeleid verlof – de patiënt beweegt zich zelfstandig, met toezicht op afstand vanuit de kliniek.
- Proefverlof – een laatste testfase voor definitieve terugkeer, onder toezicht van de reclassering.
Elk verlofverzoek wordt getoetst door een onafhankelijke commissie en kan worden ingetrokken bij risico’s.
Recidive: Hoe effectief is tbs?
Een veelgehoorde misvatting is dat tbs-patiënten massaal recidiveren. Onderzoek toont echter aan dat de recidivecijfers onder tbs-patiënten aanzienlijk lager liggen dan onder daders die enkel een gevangenisstraf hebben uitgezeten.
- Na tien jaar heeft minder dan 20% van de tbs’ers opnieuw een ernstig delict gepleegd.
- Bij gewone ex-gevangenen ligt dit percentage ongeveer drie keer hoger.
Dit betekent niet dat het systeem perfect is, maar het toont wel aan dat tbs in veel gevallen een effectieve manier is om gevaarlijk gedrag te beheersen.
Tbs als maatschappelijke noodzaak
Tbs is een complexe, maar essentiële maatregel in het Nederlandse strafrechtsysteem. Het biedt een balans tussen beveiliging en behandeling, met als uiteindelijk doel de bescherming van de samenleving. Hoewel incidenten met tbs-patiënten de publieke opinie beïnvloeden, laten de cijfers zien dat het systeem in veel gevallen werkt. Door een genuanceerd beeld te schetsen en te blijven investeren in de kwaliteit van de behandeling, kan tbs een krachtig instrument blijven om recidive terug te dringen en gevaarlijke delinquenten een kans te geven op een gecontroleerde terugkeer in de maatschappij.
Wil je meer weten over forensische ggz anno 2025?
Bezoek dan het 10e jaarsymposium Forensische ggz anno 2025 voor dieper inzicht en debat over de toekomst van tbs en meer. Op vrijdag 14 maart komen wetenschappers en clinici samen in het Van der Valk te Utrecht om volledig op de hoogte te worden gebracht van de meest relevante ontwikkelingen. Onder dagvoorzitterschap van prof. dr. Gerben Meynen en met bijdragen van onder meer prof. dr. mr. Michiel van der Wolf worden de meest actuele ontwikkelingen besproken, zoals de-escalatie bij verwarde personen, art. 2.3 Wet forensische zorg, tbs, en andere wetenschappelijke ontwikkelingen die dit jaar van betekenis zullen zijn in de dagelijkse werkzaamheden van de forensische ggz-professional.
