Wat gebeurt er als je een psychose krijgt? Hoe herken je het, wanneer loop je meer risico en hoe herstel je ervan? Tijdens een psychose beleef je de werkelijkheid op een andere manier. Een psychose heeft impact op wat je denkt, hoe je denkt en wat je waarneemt. Iedereen ervaart het anders. Je kunt een psychose boeiend en indrukwekkend vinden, of juist angstaanjagend en onbegrijpelijk. In dit artikel lees je meer over psychose. Hoe ziet de behandeling eruit en wat zijn de symptomen?
Psychose: wat is dat?
Een psychose is een toestand waarin je jezelf of de wereld anders interpreteert. Je raakt de grip op de realiteit kwijt, maar hoe dat zich uit is voor iedereen anders. Je ervaart bijvoorbeeld wanen, hallucinaties of verwardheid. Vaak hoor je in de media heftige verhalen over gevaarlijke mensen die in een psychose heel agressief worden. Ook wordt vaak gedacht dat je tijdens een psychose stemmen hoort. Maar dit is absoluut niet altijd het geval.
Een eerste psychose ontstaat meestal tussen de leeftijd van 15 en 30 jaar. Bij mannen is dat iets eerder (tussen de 15 en 25 jaar) en bij vrouwen vaak iets later (tussen de 20 en 30 jaar). Psychoses komen soms voor in het kader van andere psychiatrische diagnoses. Denk bijvoorbeeld aan schizofrenie, een stemmingsstoornis, borderline-persoonlijkheidsstoornis of autisme. Maar het kan ook op zichzelf staan. Een psychose ervaren betekent dus niet dat je automatisch ook de diagnose schizofrenie zou krijgen. Lees ook ons artikel: Wat is schizofrenie?
Symptomen van een psychose
Hoe ziet een psychose eruit? De symptomen worden meestal ingedeeld in positieve en negatieve symptomen. Dit zegt niets over of je het als positief of negatief ervaart, maar het gaat over of iets wél (positief) of niet (negatief) aanwezig is. Ook zijn er voortekenen waaraan je kunt herkennen dat je mogelijk een psychose krijgt. Zeker als je gevoelig bent voor psychose, is het handig om te weten wat de voortekenen zijn.
Voortekenen
Een psychose ontstaat meestal niet van de een op de andere dag. Wat gaat hieraan vooraf? In de periode voor een psychose voel je vaak dat het niet goed gaat met jou of met de wereld. Je maakt je veel zorgen en kunt bijna niet meer stoppen met denken.
Je begint steeds meer onrust te voelen in je leven en in je lijf. Het is soms moeilijk om mensen te vertrouwen. Problemen lijken zo groot, je komt er niet meer uit. Je kunt niet meer slapen. Je checkt continu of er een gevaar is voor jezelf of voor anderen.
Het lijkt wel alsof er geen filter meer is om alle informatie te verwerken. Alles komt bij je binnen. Je voelt soms geen grens meer tussen jou en de buitenwereld. Je bent angstig, achterdochtig en onrustig. Keuzes maken is moeilijk of je wordt juist steeds impulsiever.
Positieve symptomen
Positieve symptomen van een psychose zijn verschijnselen die normaal gesproken niet bij iemand aanwezig zijn, maar tijdens een psychose wel. Hierbij kun je denken aan hallucinaties, wanen of desorganisatie.
Bij hallucinaties denk je bijvoorbeeld dat er camera’s zijn die je in de gaten houden, of zijn er stemmen die alleen jij hoort. Een voorbeeld van een waan is dat je alles op jezelf betrekt: mensen kijken speciaal naar jou, of beelden op tv worden specifiek voor jou uitgezonden. Ook kun je ervan overtuigd raken dat je achtervolgd wordt. Bij desorganisatie lukt het bijvoorbeeld niet meer om normale doelen te behalen of om duidelijk te communiceren.
Wat zijn de kenmerken van een psychotische gedachte, manier van denken of waarneming? Die moet tegelijkertijd aan deze vier punten voldoen:
- Je staat alleen in je gedachte of waarneming. Niemand anders deelt ze. Niemand anders kan het volgen. Niemand anders gelooft je. (Dit is heel eenzaam.)
- Je gedachte of waarneming is niet realistisch. Volgens anderen kan de psychotische gedachte of waarneming niet kloppen.
- Je blijft overtuigd van je gedachte of waarneming, ondanks bewijzen van het tegendeel. Hoe meer anderen jou ervan proberen te overtuigen dat je idee niet klopt, hoe vasthoudender jij wordt.
- Jijzelf of anderen ondervinden hinder van je gedachten of waarnemingen. Je vermijdt bijvoorbeeld contact met andere mensen, omdat je denkt dat zij jouw gedachten kunnen lezen.
Negatieve symptomen
Bij een psychose ervaar je ook negatieve symptomen. Dit gaat over een tekort: dingen die normaal aanwezig zijn ontbreken nu.
Negatieve symptomen zijn bijvoorbeeld:
- moe zijn en je leeg voelen;
- moeilijk tot actie komen;
- langzamer denken en bewegen;
- minder gevoelens hebben (vlak voelen);
- moeilijk contact maken met anderen;
- minder goed voor jezelf zorgen;
- verlies van het nemen van initiatief.
Risicofactoren bij het ontstaan van een psychose
Wanneer loop je risico om een psychose te krijgen? En als je gevoelig bent voor psychose, wat zijn dan de triggers? Bij psychose speelt erfelijkheid een sterke rol. Als je een psychose krijgt, wil dat dus zeggen dat je hier genetisch gevoelig voor bent.
Triggers
Daarnaast spelen psychosociale factoren een rol bij het ontstaan van een psychose. Stress kan een psychose bijvoorbeeld uitlokken; het is een trigger. Voorbeelden van stressoren zijn: niet goed kunnen slapen, grote veranderingen of problemen op je werk of in je sociale omgeving. Als je psychotische klachten krijgt, is er vaak sprake van een vorm van stress in je leven. Ook cannabisgebruik kan een psychose uitlokken; het is een risicofactor.
Dopamine en psychose
Psychoses hangen samen met verhoogde gevoeligheid van het dopaminesysteem. Dopamine is een neurotransmitter, een stofje in de hersenen, die een rol speelt bij het verwerken en overbrengen van informatie. Tijdens een psychose komt veel dopamine vrij. Hierdoor ken je meer belang toe aan waarnemingen, ervaringen en gedachten. Je krijgt de overtuiging dat er wel iets aan de hand móét zijn, omdat alles zoveel indruk maakt.
Een gevoelig dopaminesysteem heeft soms te maken met ontwikkelingsproblemen, zoals ontstekingsverschijnselen gedurende de zwangerschap en een zuurstoftekort rondom de geboorte. Daarnaast hebben jonge slachtoffers van mishandeling en seksueel misbruik, op latere leeftijd vaak ook een gevoelig dopaminesysteem.
Behandeling van een psychose
Herken je bij jezelf of iemand in je omgeving voortekenen of symptomen van een psychose? Bij een ernstige crisis is een opname en medicatie soms nodig om weer tot rust te komen. Verder is het erg belangrijk om voldoende te slapen, om genoeg rust te nemen en regelmatig, sociaal contact met dierbaren te onderhouden. Ook helpt het om te stoppen met alcohol en drugs.
Zoek altijd professionele hulp en licht je omgeving in.
Herstel na psychose
Hoe krijg je je leven weer op de rit na een psychose? Misschien schaam je je voor wat er tijdens een psychose is gebeurd. Hoe ga je hiermee om en hoe beperk je het risico om dit nog een keer mee te maken? Aandacht voor herstel na een psychose is effectiever dan alleen kortdurende hulp tijdens een acute psychose. Sta dus stil bij wat er gebeurd is. Wat is je kwetsbaarheid, maar ook: wat is je weerbaarheid? Waar wil je naartoe? Wat en wie heb je hierbij nodig?
Het helpt om samen met een professional een plan van aanpak op te stellen. Dit plan omvat alle gebieden in je leven: lichamelijke gezondheid, wonen, sociale contacten, psychische gezondheid, financiën en werk en/of studie. Hoe stabieler al deze gebieden zijn, hoe minder kans je hebt op een terugval. Het is dus van groot belang om een bepaalde mate van rust en stabiliteit te creëren. Herken op tijd de stressoren of triggers als het toch misgaat.
Deze therapievormen kunnen je verder helpen bij het herstel na een psychose:
- Psycho-educatie: Vraag uitleg en doe veel kennis op. Zo leer je om de voortekenen van een psychose te herkennen en op tijd in te grijpen.
- Cognitieve gedragstherapie (CGT): Leer de samenhang tussen gedachten, gevoelens en gedrag te doorzien en zet helpende gedachten in.
- EMDR-behandeling voor trauma: Met deze therapie neutraliseer je heftige vastzittende emoties die horen bij een trauma. Deze behandeling is niet geschikt als je nog in een crisis zit of je heel kwetsbaar voelt.
- Acceptance and Commitment Therapie (ACT): Leer negatieve gedachten en gevoelens te accepteren in plaats van ertegen te vechten. Met ACT leer je ook om te doen wat jij echt belangrijk vindt.
- Antipsychotica: Deze medicatie blokkeert de dopaminereceptoren. Hierdoor ervaar je minder angst, onrust en wantrouwen. Bespreek na een crisis of je de medicatie gaat afbouwen of dat je door gaat slikken, en zo ja: in welke dosering.
Meer lezen over psychose?
Deze bronnen helpen je om meer te weten te komen over psychose:
- www.psychosenet.nl
- Het boek Vraagbaak psychose en schizofrenie
- Het boek GRIP bij psychose-gevoeligheid
- Het boek In gesprek met psychose
