Steeds meer jonge homomannen voelen de druk om te voldoen aan een porno-ideaal. Er wordt meer naar porno gekeken en erectiele disfunctie (ED) komt in toenemende mate voor. Maar een ‘pornoverslaving’ wordt niet altijd herkend. Als een man al aanklopt bij een hulpverlener, is er soms geen aandacht voor zijn seksuele ontwikkeling. Relatietherapeut Marc Weideveld vertelt in dit artikel over seksuele faalangst en ED bij jonge homomannen. Hij schrijft over schaamte en laat zien wat je als hulpverlener kunt doen om cliënten met deze klachten beter te begrijpen en te helpen.
Veel jongere homomannen leren tegenwoordig seks te hebben op een pornomanier: het hoort om van a tot z een harde erectie te hebben tijdens seks, het hoort om anale seks te hebben, een echte man moet kunnen presteren (Peixoto et al., 2014; Peixoto, 2023), en dan zijn er nog veel meer overtuigingen. Dat is natuurlijk niet de werkelijkheid van fijne seks. Het gevolg is dat veel mannen zich schamen als ze niet aan dit ‘ideaal’ voldoen. Ze ervaren angst om te falen: seksuele faalangst.
‘Erectiele disfunctie zie ik in mijn praktijk in toenemende mate bij jongere homomannen.’
Pornoverslaving en erectiele disfunctie (ED)
Is porno dan verkeerd? Dat ook weer niet. Maar zoals vaak geldt: te veel is nooit goed. Mannen die urenlang achter het internetscherm zitten te masturberen, krijgen een minder stevige erectie en krijgen ook minder zin seks met hun partner. Logisch, het houdt een keer op voor het lichaam. Er treedt gewenning op. Deze mannen kunnen zonder porno slechts moeizaam (of niet eens meer) een orgasme bereiken, oftewel: ze hebben een door porno geïnduceerde erectiele disfunctie (ED), ook wel impotentie genoemd. Bij sommige mannen leidt dit tot depressieve gevoelens, waarmee ze in een vicieuze cirkel terechtkomen van toenemend erectieverlies.
Dit komt opvallend steeds meer voor bij mannen van onder de 30 jaar. Gary Wilson spreekt in zijn boek Het pornobrein van pornoverslaving en erectiele disfunctie (ED) bij ongeveer 30% van deze jongeren. Het concept pornoverslaving is overigens (nog) geen DSM-diagnose. Het wordt ook wel problematisch pornografiegebruik genoemd (Bőthe et al., 2024) en is een uiting van seksverslaving. Sommigen spreken in dit verband van problematische hyperseksualiteit, anderen weer van een compulsieve seksuele gedragsstoornis (als ICD-11-diagnose). Maar ook de prevalentiecijfers zijn nog niet eenduidig; andere onderzoeken weerspreken de bevindingen van Wilson. In de LHBT-monitors van het Sociaal Cultureel Planbureau rapporteren slechts 12 tot 13% van de homoseksuele personen een slechte gezondheid in brede zin (SCP, 2018 & 2022).
Niettemin lijkt het aannemelijk dat veel porno kijken en er lang bij masturberen de seksuele zin in een sekspartner vermindert en tot matige erecties en vertraagde orgasmes leidt (Bőthe et al., 2024). In relatietherapie worden deze klachten niet altijd gemeld – laat staan behandeld vanuit relatieperspectief.
Erectiele disfunctie zie ik in mijn praktijk in toenemende mate bij jongere homomannen (Cheng, 2022; Bancroft et al., 2005). Het lijkt 1,5 keer vaker voor te komen dan bij heteromannen (Barbonetti et al., 2019). Dit komt overeen met het beeld van een door porno geïnduceerde ED: homomannen maken immers meer gebruik van het internet voor seks dan heteromannen (Weideveld, 2024). Het is dus misschien wel te verklaren, maar het is een zorgelijke ontwikkeling. Wat is hier aan te doen? Laten we eerst kijken naar een onderwerp dat hier een grote rol in blijkt te spelen: schaamte.
Schaamte en seksuele faalangst
Veel homomannen ervaren schaamte voor hun seksuele voorkeur, voor uitbundig uitgaansgedrag en in vroegere jaren voor hun gender en seksuele ontwikkeling. Vaak zijn homo’s in spe op de basisschool al anders dan andere jongens. Ze worden voor ‘meisje’ en ‘meidengek’ uitgescholden, terwijl ze er zo graag bij zouden willen horen. Steeds meer homopubers hebben hun (homo)seksualiteit ontdekt aan porno, door bijvoorbeeld op hun 15e een verschuiving van hun interesse waar te nemen van hetero- naar homoporno – iets wat op die leeftijd voor angst zorgde. Door het gebruik van scheldwoorden als ‘homo’ op school weet je dan immers al goed dat je niet meer mainstream bent. Dit brengt allerlei risico’s met zich mee, zoals uitsluiting door je peers en afwijzing van je ouders (met name vaders). Dit zorgt voor geremdheid in een vrije seksualiteitsontwikkeling.
Later ontstaat hierdoor een groot, verborgen verlangen om alsnog tot de populaire, er goed uitziende homomannen te behoren. Het seksdaten komt bij homomannen veel vaker voor dan bij heteromannen (Weideveld, 2024). Dat kan schaamte geven en angst voor veroordeling. Veel partners hebben daarbij een open relatie, waar ze zich ook voor kunnen schamen. In deze gevallen is er een deel van de identiteit dat er niet mag zijn en dat taboe is (geweest). Het liefst worden deze pijnlijke gevoelens weggestopt, bijvoorbeeld door overpresteren in werk, of … veel seksen.
Hoe reageert een partner op ED?
Ook een ED gaat gepaard met schaamte. Heeft iemand daar eenmaal last van, dan maakt het uit hoe diens partner reageert. Onderzoek geeft aan dat support van de (seks)partner mediërend kunnen zijn (Gahm et al., 2024). Een ED hoeft niet altijd te leiden tot chronische seksuele faalangst. Behulpzaam blijkt een partner die begripvol is voor de noden van de partner met ED, die op zijn beurt over zijn schaamte heen moet stappen om zijn behoeften in bed aan te geven. Een partner die zijn man veroordeelt, draagt daarentegen juist bij aan zijn ED.
Wat je als hulpverlener kunt doen bij een cliënt met ED
Als een cliënt zich met ED-klachten bij een hulpverlener meldt (mits ze het al durven om hulp te zoeken), dan is het soms moeilijk te achterhalen wat de oorzaak ervan is. Rondom erectiele disfunctie hangt veel schaamte bij een jongere die als ‘gezonde jongeman’ wordt gezien. Meestal zien hulpverleners de invloed van porno tijdens de uitvraag over het hoofd, terwijl er inmiddels een hele generatie jongeren opgegroeid is met porno.
De gewoonte om een cliënt bij verslaving (drugsgebruik gaat immers vaak samen met het uitgaansleven) meteen naar een specialistische hulpverleningsinstantie te sturen is soms onwetendheid, en soms een beetje te makkelijk. Uiteraard moeten lichamelijke oorzaken uitgesloten worden door medisch onderzoek, maar zelf kun je als hulpverlener al veel doen door seksueel- en uitgaansgedrag, en onderliggende overtuigingen te veranderen (Dewitte et al., 2021). Help een cliënt diens persoonlijke seksuele script te (her)ontdekken (anders dan de pornoscenario’s) en leer de cliënt om te focussen op ontspannen lichamelijk genieten in soloseks en vrijen.
Heb je cliënten met klachten als seksverlies binnen een mannenrelatie?
Wat meer kennis van de seksuele ontwikkeling van homomannen en subculturele ontwikkelingen zouden op z’n plaats zijn. Heb je cliënten met klachten als seksverlies binnen een mannenrelatie? Dan is het nodig je hierin te verdiepen (Grabski et al., 2023). Het kan zijn dat er een negatief relatiepatroon aan ten grondslag ligt. Dan is relatietherapie geïndiceerd. Vermoed je daarentegen excessief pornokijken en masturberen als oorzaak van ED, dan kan een simpele individuele therapie als het onthouden van porno(fantasie)beelden voor enkele maanden het proberen waard zijn. Zeker als je cliënt bij zo’n onthouding een craving (een zucht) naar porno ontwikkelt, dan zit je in je begeleiding op het goede spoor. Onderliggende gevoelens van een lage eigenwaarde kunnen ook geëxploreerd worden. Onderkende hechtingsbehoeften, zoals zich geaccepteerd voelen, erbij horen en gewaardeerd worden, kunnen dan een zuiver kompas worden voor de cliënt.
Lees verder in Liefde en vrijheid in gay-relaties
In Liefde en vrijheid in gay-relaties beschrijft Marc Weideveld hoe homostellen samen het intieme contact in hun relatie kunnen hervinden. Hoe zij kunnen herstellen van overspel en hoe zij het gesprek kunnen voeren over het openen van hun relatie, zonder de veiligheid en het onderlinge vertrouwen te verliezen. Ook biedt hij een zevenstappenmodel om seksualiteit terug te vinden in de liefdesrelatie.
