Recent onderzoek bevestigt opnieuw wat we liever niet onder ogen zien: seksueel grensoverschrijdend gedrag door zorgverleners richting cliënten komt vaker voor dan gedacht. Sommige grensoverschrijdende gedragingen in de zorgrelatie gebeuren in een impuls. Maar veel vaker gaat het om een geleidelijk proces. Een zorgrelatie die langzaam verschuift richting minder professioneel gedrag. En dat is ook hoopvol – want juist dat geeft ruimte voor preventie.
Er zijn signalen die voorafgaan aan grensoverschrijdingen. Dat betekent dat je – als collega, als team of als individu – vaak nog kunt bijsturen vóór het misgaat.
Een te sterke klik met die ene cliënt? Je bent niet de enige
Sterke betrokkenheid bij cliënten, vriendschappelijke gevoelens of zelfs aantrekkingskracht komen vaker voor dan we toegeven. Uit onderzoek blijkt dat 60 tot 90% van de zorgverleners weleens aantrekkingskracht ervaart. Toch rust hier een groot taboe op. Het gevolg? Zorgverleners die langzaam afglijden en worstelen met gevoelens of grenzen, ervaren torenhoge drempels om hierover te praten.
En juist daar zit de sleutel. Want hoe eerder je gevoelens en grenzen bespreekbaar maakt, hoe groter de kans dat je jezelf of een collega op tijd kunt bijsturen. Openheid werkt preventief.
Gelukkig zijn er dingen die je kunt doen om het gesprek hierover te normaliseren, en waarmee je elkaar kunt helpen de zorgrelatie professioneel te houden. Door het gesprek aan te gaan, draag je bij aan een cultuur waarin zorgverleners elkaar scherp houden – en zowel cliënten als zorgverleners beschermd worden tegen grensoverschrijdingen.
5 manieren seksueel grensoverschrijdend gedrag te bespreken
Seksueel grensoverschrijdend gedrag door collega’s is geen makkelijk onderwerp. Het roept vaak veel op en we denken er vaak uiteenlopend over. Maar er zijn verschillende manieren om het wél bespreekbaar te maken. Waar je begint, hangt af van je teamcultuur.
Hieronder enkele suggesties voor vragen die het gesprek kunnen openen:
- Wie heeft seksueel grensoverschrijdend gedrag weleens meegemaakt in het werk – direct of indirect? Hoe was dat?
- Wat staat er eigenlijk in onze gedragscode hierover? Wat vinden wij daarvan?
- Wat is voor jou grijs gebied? Wanneer wordt het duidelijk grensoverschrijdend?
- Wat doe je als een cliënt vertelt over seksueel grensoverschrijdend gedrag door een andere zorgverlener – en je vraagt te zwijgen?
- Hoe gaan wij in ons team om met aanraking, contact via apps of sociale media?
Een casus als handvat: gezoend met een cliënt
Een andere effectieve werkvorm is het bespreken van een casus. Bijvoorbeeld de (fictieve, maar realistische) casus van verpleegkundige Iris. Laat collega’s eerst voor zichzelf per stap aangeven: Wanneer begint het voor jou te kantelen? Wat kan Iris doen? En wat kunnen haar collega’s doen die sommige gedragingen zien? Wat is grijs gebied, en wanneer gaat het echt mis? Wissel je antwoorden daarna met elkaar uit.
| Wanneer kantelt het voor Iris? 1. Bij de intake merkte ik op dat ik Casper een knappe man vond. 2.Ik besloot hem toch zelf in behandeling te nemen. 3. We hadden een klik, maar ik besprak dit niet met collega’s. 4. Afspraken plande ik laat op de dag en liet ik uitlopen. 5. We appten soms buiten werktijd. 6. Ik deelde af en toe iets over mijn relatieproblemen. 7. We hadden wekelijks contact. Ik werd langzaam verliefd. 8. Ik voegde hem toe op sociale media. 9. Ik gaf hem mijn privénummer. 10. We gaven elkaar een knuffel bij afscheid. 11. In het weekend wandelden we met de hond. 12. Hij nam cadeaus mee om mij te bedanken. 13. Tijdens een bezoek zoenden we. |
Wil je het gesprek verdiepen? Ga verder met deze 5 vragen
Het kan enorm waardevol zijn om met je team in gesprek te gaan over ervaringen en opvattingen van jezelf en collega’s. Hiervoor is een veilige en open sfeer nodig waarin iedereen zich kwetsbaar kan opstellen. De volgende vijf vragen helpen je vaak weer een stap vooruit:
- Wat bespreken wij eigenlijk nooit? Wat blijft onbenoemd in ons team?
- Wie is nu je
- Welke cliënt breng je (niet meer) in tijdens intervisie, supervisie of overleg – en waarom?
- Heb je je ooit aangetrokken gevoeld tot een cliënt – of andersom? Hoe kijk je daar op terug?
- Hoe verschillen wij van mening over waar de grenzen liggen? Kunnen we daar afspraken over maken – en elkaar daarin steunen?
De ‘zit ik in grijs gebied check’?
Hoe weet je als behandelaar of je in grijs gebied bevindt of eroverheen bent? Vanzelfsprekend kun je je beroepscode erop naslaan, maar de aanloop naar grensoverschrijdingen is soms veel subtieler. Voor die situaties is het helpend om jezelf deze twee vragen te stellen:
- Geheimen: Heb ik geheimen voor collega’s? Rapporteer ik alles? De onderwerpen die je niet met een collega durft/wilt bespreken, zijn vaak juist de dingen die je moet bespreken. Omdat het niet voor niets is dat je ze liever verzwijgt. Als je merkt dat je niet meer open bent over de behandeling of de band met een cliënt, dingen achterhoudt of maar een deel vertelt, is dat juist een teken dat je het moet bespreken.
- Camera: Stel, je zou een camera zetten op de interactie tussen jou en je cliënt en je laat een collega meekijken? Hoe zou je je daarbij voelen? Zou jouw collega iets anders in kunnen zien?
Waarom dit belangrijk is
De meeste zorgverleners weten goed hoe ze de juiste mate van nabijheid kunnen inzetten voor het bieden van goede zorg. Maar door veranderende omstandigheden, stressoren of net die ‘ene cliënt’ kan ook een deskundige zorgverlener uit balans raken. Zo glijden zorgverleners geleidelijk af richting minder professioneel en zelfs seksueel grensoverschrijdend gedrag. En zoals de prevalentiecijfers aantonen gaat het nog te vaak mis. Door dit bespreekbaar te maken help je niet alleen je collega of jezelf, maar juist ook de cliënt die enorme schade kan ondervinden van grensoverschrijdend gedrag en het vertrouwen in zorgverleners in zijn geheel kan verliezen als dit gebeurt. Daarom moeten en kunnen zorgprofessionals het onder ogen komen en dit bespreekbaar maken. Niet pas als het misgaat.
Lees meer in #MeToo in de zorgrelatie
In #MeToo in de zorgrelatie – Dat gebeurt toch niet bij ons?! lees je verhalen van patiënten, zorgverleners en hun collega’s – over flirterige appjes met een fysiotherapeut, aanranding door een huisarts en verboden relaties. We zoomen in op hoe seksueel grensoverschrijdend gedrag ontstaat. Wat doe je als je gevoelens ontwikkelt voor een patiënt? Waar ligt de grens? Hoe ga je om met vermoedens van grensoverschrijdend gedrag door een collega? En hoe draag je bij aan het voorkomen ervan?
Extra hulpmiddelen voor het voeren van het gesprek
- Ook tuchtzaken zijn geschikt als gespreksstarter. Zie bijvoorbeeld de gesprekshulp op Open over Tuchtrecht ›
- Onderzoekers lanceren e-book over seksualiteit en seksueel grensoverschrijdend gedrag | Erasmus University Rotterdam
