In het voorjaar van 2024 verscheen de herziene uitgave van het Handboek psychiatrie en zwangerschap (Lambregtse-van den Berg et. al., 2024). In deze tweede herziening brengen de auteurs de laatste inzichten en ontwikkelingen samen op het gebied van preventie, detectie en behandeling van psychiatrische aandoeningen vóór, tijdens en na de zwangerschap. Psychiater/seksuoloog Judith Godschalx-Dekker deelt in de rubriek Boekbesprekingen van het Tijdschrift voor Psychiatrie haar mening over de nieuwe editie ten opzichte van de oude editie.
Deze tekst is afkomstig uit het ‘Tijdschrift voor Psychiatrie’ (jaargang 66, nummer 9, 2024), geschreven door Judith Godschalx-Dekker.
Bijna 10 jaar later een herziening van deze multidisciplinaire aanpak
Dit boek betreft de tweede herziene druk van het multidisciplinaire Handboek psychiatrie en zwangerschap uit 2015. De redacteuren zijn respectievelijk psychiater, gynaecoloog en kinderarts (np).
Zij hebben met de hulp van meer dan tachtig collega’s, werkzaam in Nederland en Vlaanderen, het boek een update gegeven met uitbreiding van circa 170 pagina’s. Het bevat evidence-based informatie met heldere en praktische adviezen. De hoofdstukken zijn vergelijkbaar ingedeeld en ondanks de bijdrage van vele auteurs zijn de opbouw en de schrijfstijl van de meeste hoofdstukken heel vergelijkbaar en vlot leesbaar.
Nieuw: autisme, farmacokinetiek van psychofarmaca en het belang van de eerste 1000 dagen
Het handboek bevat zeven delen met ieder drie tot elf verschillende hoofdstukken. In het eerste deel worden psychiatrische aandoeningen besproken in relatie tot seksualiteit, ouderschap en de peripartumperiode. Het tweede deel beschrijft de effecten van stress en middelengebruik op zwangerschap, borstvoeding en het kind. Over de effecten van psychofarmaca gaat het derde deel. Het vierde deel beschrijft de interactie tussen maternale psychische aandoeningen en kind. Het volgende deel gaat over kwetsbaarheden bij zwangerschap, waaronder transculturele aspecten en seksueel geweld. Het zesde deel beschrijft behandelstrategieën. In dat deel is er onder meer aandacht voor de organisatie van poliklinische zorg. Drie lokale voorbeelden van poliklinieken voor psychiatrie, obstetrie en pediatrie (POP-poli’s) worden beschreven, evenals coaching bij subklinische klachten, groepsbehandeling en opname op de moeder-baby-unit. Het laatste deel bevat hoofdstukken over ethische en juridische aspecten rondom anticonceptie, verplichte zorg en ondertoezichtstelling in Nederland. Wellicht onbedoeld ontstaat daarbij enige overlap, zo wordt dezelfde uitspraak van de Hoge Raad uit 2022 in meerdere hoofdstukken besproken.
De omvang van de update en het tijdsbestek van de opgenomen referenties verschilt per hoofdstuk. Het hoofdstuk over gedwongen zorg werd gezien de Wet verplichte ggz geheel herzien. Toch bleef de tekst over elektroconvulsietherapie (ECT) hetzelfde en zijn recente referenties over ECT bij zwangerschap uit najaar 2023 niet meer opgenomen. Het hoofdstuk over maternale suïcide bevat daarentegen al een referentie uit 2024. De toevoeging van een nieuw hoofdstuk over autisme is betekenisvol. Zwangerschap, bevalling en ouderschap brengen veel veranderingen en prikkels mee, uitdagend voor mensen met autisme en dit hoofdstuk bevat bruikbare handreikingen over hoe daarmee om te gaan.
In het handboek is de ruimte voor individuele psychotherapie helaas bescheiden: daarover gaan slechts enkele pagina’s – ten opzichte van zeven hoofdstukken over psychofarmaca. Verschillende vormen van psychotherapie zijn in de zwangerschap waarschijnlijk werkzaam, zonder nadelige effecten op de ongeborene, wat van belang is voor de klinische praktijk. Interpersoonlijke psychotherapie, cognitieve gedragstherapie, eye movement desensitization and reprocessing en hun wetenschappelijke evidentie worden in het handboek wel benoemd, maar er ontbreekt een uitgebreide uitleg over adaptatie aan de peripartumperiode, terwijl daar wel protocollen, best-practices en handboeken voor bestaan. Daarentegen is het hoofdstuk over groepsbehandeling zo praktisch dat men daarmee direct aan de slag kan.
Een boek voor op de plank bij je psychiater, gynaecoloog, kinderarts of huisarts
Enkele bescheiden punten van kritiek daargelaten, betreft het al met al een handboek dat in iedere spreekkamer van psychiater, gynaecoloog, kinderarts of huisarts op de plank zou moeten liggen. Deze professionals krijgen immers te maken met vraagstukken over seksualiteit, zwangerschap en ouderschap bij psychiatrische patiënten en dit boek is daarbij heel nuttig en praktisch bruikbaar.
Over de auteurs
Mijke Lambregtse-van den Berg is psychiater/kinder- en jeugdpsychiater bij het Erasmus MC in Rotterdam. Inge van Kamp is gynaecoloog-perinatoloog bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) in Leiden. Hanneke Wennink was van 1990-2018 kinderarts bij het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG) in Amsterdam.
Meer over het Handboek psychiatrie en zwangerschap
Benieuwd geworden naar de tweede, volledige herziene druk van het Handboek psychiatrie en zwangerschap? Het handboek is geschikt voor een brede groep professionals en biedt, naast evidence-based en up-to-date informatie, vooral ook praktische adviezen voor de behandeling en begeleiding van vrouwen (en hun partners) die zwanger zijn of willen worden en die ofwel te kampen hebben met psychiatrische problematiek of anderszins psycho(-sociaal) zeer kwetsbaar zijn.
