Mensen met autisme beleven de wereld op hun eigen unieke manier. Vaak hebben ze problemen met sociale interactie en communicatie, specifieke interesses, moeite met verandering en sneller last van overprikkeling. Autisme is een spectrumstoornis, wat betekent dat het per persoon verschilt welke kenmerken je hebt en in welke mate. Hoe herken je een autismespectrumstoornis? Ziet autisme er anders uit bij vrouwen? Waarom wordt het soms pas op latere leeftijd gediagnosticeerd? En hoe komt het tot uiting in het dagelijks leven?
Hoe herken je autisme?
Kenmerken van autisme komen in verschillende gradaties en uitingsvormen voor. Problemen met sociale signalen oppikken kan er bijvoorbeeld toe leiden dat iemand weinig contact zoekt. Maar ook dat iemand juist veel contact zoekt, op een manier die ‘vreemd’ over kan komen.
Als je een autismespectrumstoornis hebt, heb je meerdere van de volgende kenmerken:
- Je vindt het lastig om met andere mensen om te gaan. Denk bijvoorbeeld aan contact maken of het op gang houden van gesprekken.
- Je gaat helemaal op in dingen die je interessant vindt.
- Je kunt je niet makkelijk in anderen verplaatsen en vindt het moeilijk om te begrijpen wat een ander van jou verwacht.
- Je houdt niet van onverwachte veranderingen.
- Je herkent snel patronen en bent goed met details.
- Je houdt vaak vast aan eigen gewoonten en routines.
- Je bent overgevoelig voor zintuigelijke prikkels, zoals geluiden, geuren of licht. Soms ben je ook ondergevoelig, bijvoorbeeld voor bepaalde lichaamssignalen als pijn of honger.
- Je raakt snel overprikkeld en hebt moeite met het houden van overzicht.
- Soms heb je last van hoarding of verzamelwoede.
Autisme bij meisjes en vrouwen
Een autismespectrumstoornis bij meisjes en vrouwen wordt vaak niet herkend. Meisjes met autisme willen er vaak meer dan jongens bij horen en imiteren het gedrag van anderen. Hierdoor valt autisme bij hen minder op. Als ze specifieke interesses hebben, is het vaak in dieren, mode of boeken.
Toch hebben ze er niet minder last van: het uit zich alleen anders. Vrouwen met autisme hebben vaker dan mannen last van angst, depressie of een eetstoornis. Dit komt doordat ze gaan overcompenseren om hun autisme te maskeren. De sociale verwachtingen liggen namelijk vaak hoger voor vrouwen. Er wordt bijvoorbeeld verwacht dat ze het huishouden, (eventueel) de opvoeding van kinderen én werk goed kunnen combineren. Dit kan leiden tot overprikkeling of burn-out bij vrouwen met autisme.
Autisme bij ouderen
Autisme is aangeboren en dit betekent dat je brein sinds je geboorte anders functioneert. Vaak is het al zichtbaar voordat je in de puberteit komt. Toch krijgen veel mensen pas op volwassen leeftijd een diagnose. Toen de ouderen van nu jong waren, was er weinig kennis over autisme. Een diagnose op latere leeftijd heeft meerwaarde. Ouderen met autisme kunnen bijvoorbeeld door hun anders verlopende informatieverwerking en de normale veroudering van hun brein, meer last hebben van rigiditeit of cognitieve problemen. Meer informatie en een casus over de 70-jarige Lies vind je in het artikel Late diagnose bij ouderen: autisme.
Welke verschillende vormen van autisme zijn er?
Sinds de komst van de DSM-5 spreken we van autismespectrumstoornissen (ASS). Dit is een overkoepelende classificatie voor de eerdere subtypen van autisme. Over de huidige classificatie van autisme lees je meer in het artikel Autismespectrumstoornissen in de DSM-5.
De subtypen uit de DSM-IV worden nu niet meer gebruikt. Er is wetenschappelijk onvoldoende onderbouwing voor om het in de klinische praktijk te hanteren. Toch komen deze termen je waarschijnlijk bekend voor. Ze worden namelijk nog steeds gebruikt in de samenleving.
Autistische stoornis
Vaak beschreven als de ‘zwaarste’ vorm van autisme. Soms gaat het samen met een verstandelijke beperking of epilepsie, maar dat hoeft niet.
Syndroom van Asperger
Deze vorm van autisme gaat samen met een normale of hoge intelligentie. Ook komen er geen taalproblemen voor (anders dan in de sociale communicatie, zoals het letterlijk nemen van taal).
Syndroom van RETT
Een aangeboren afwijking waarbij de ontwikkeling van het kind tussen 6 en 18 maanden na de geboorte stagneert en verslechtert. Dit komt vooral bij meisjes voor.
Syndroom van Heller (desintegratiestoornis van de kinderleeftijd)
De eerste jaren (minimaal 2 jaar) ontwikkelt een kind zich gemiddeld, maar daarna treedt er een terugval op.
PDD-NOS
Dit is een restcategorie, voor als je niet aan de classificatie van een andere vorm van autisme voldoet. Vaak zijn er sociale en communicatieve problemen. Niet iedereen met PDD-NOS voldoet in de DSM-5 nog aan de classificatie voor een autismespectrumstoornis.
Multiple complex Development Disorder (McDD)
Dit wordt gezien als een vorm van PDD-NOS. Op de voorgrond staan moeite met emotiecontrole en lastig onderscheid kunnen maken tussen werkelijkheid en fantasie.
Is autisme erfelijk?
Ongeveer 1 op de 100 mensen (1%) heeft autisme. Een autismespectrumstoornis ontstaat waarschijnlijk door een combinatie van erfelijke aanleg en andere factoren. De Hersenstichting meldt dat op basis van onderzoek geschat wordt dat bij 8 van de 10 mensen met ASS erfelijkheid een rol speelt. Nieuwere onderzoeken schatten dat dit bij 5 tot 6 op de 10 mensen zo is. Er is geen specifiek ‘autisme-gen’, maar het gaat om honderden genen die bij bepaalde veranderingen kunnen resulteren in ASS.
Hoe wordt autisme vastgesteld?
Een autismespectrumstoornis is niet makkelijk vast te stellen. Je kunt het niet in iemands hersenen, DNA of bloed meten. Ook hebben veel mensen wel wat ‘trekjes’ van autisme. Het gaat uiteindelijk om de hoeveelheid kenmerken en hoeveel last iemand ervan heeft. Een psychiater of gezondheidspsycholoog stelt de diagnose, op basis van psychodiagnostische onderzoeken, observaties en gesprekken met naasten.
Autisme in het dagelijkse leven
Autisme heeft vaak grote gevolgen voor iemands leven. Hoe uit autisme zich op werk of op school, in sociale contacten en in liefdesrelaties?
Werk of school
Op werk of school komt autisme vaak tot uiting doordat iemand moeite heeft met plannen of organiseren. Ook vinden mensen met ASS het vaak lastig om samen te werken en kunnen ze slecht omgaan met stress. Een druk klaslokaal of een kantoortuin levert vaak te veel prikkels op. Maar vaak brengt autisme ook kwaliteiten met zich mee, zoals creativiteit, oog voor detail, eerlijkheid of doorzettingsvermogen.
Vriendschappen en familiebanden
Mensen met autisme hebben soms weinig vrienden en voelen zich eenzaam. Als familielid of vriend(in) is het handig om te herkennen welke situaties jouw dierbare met ASS lastig vindt. Dit is voor iedereen weer anders, dus het is belangrijk om goed met elkaar te blijven communiceren. Zo kun je iemand mogelijk helpen met een praatje maken op een feestje of de weekplanning voorbereiden.
Liefdesrelaties
Net als andere mensen willen mensen met autisme vaak een liefdesrelatie. Ze worden verliefd, hebben relaties en seks. Uitdagingen hierbij zijn dat mensen met ASS verliefdheid of opwinding niet altijd herkennen en ze het lastig kunnen vinden om op iemand af te stappen. Ook kunnen ze spanningen in hun relatie ervaren doordat ze sociale signalen van hun partner missen. Tot slot kan de gevoeligheid voor aanraking of geur invloed hebben op hun seksleven.
Wil je meer weten over autisme?
Eind 2024 verschijnt het boek Is dit autisme? van Donna Henderson, Sarah Wayland en Jamell White. De auteurs bespreken de vele manieren waarop autisme zich kan presenteren. Daarnaast introduceren zij veelvoorkomende bijkomende uitdagingen, die soms algemeen bekend zijn, zoals angst en ADHD, en soms minder bekend (maar net zo belangrijk), zoals autistische uitputting.
Andere leestips zijn:
- Met de jaren van Arjan Videler en Rosalien Wilting.
- Dit is autisme van Colette de Bruin.
- Autisme en zintuiglijke problemen van Ina van Berckelaer-Onnes, Steven Degrieck en Miriam Hufen.
