We leven we in een wereld vol pleasers. Op de werkvloer, in relaties of je treft ze in andere situaties. Ook mensen van wie je dat van buitenkant niet zou zeggen. En nee, die hoeven niet allemaal naar een therapeut. Mensen kunnen zelf pleasegedrag leren herkennen én daarin iets veranderen. In haar boek De perfecte pleaser biedt communicatiewetenschapper en psycholoog Saskia de Bel een concrete methode om te stoppen met pleasen. In deze voorpublicatie schetst ze alvast een beeld van hoe je meer kan leven als jezelf. Haar methode helpt iedereen, ook de klager, bulldozer en solist, om uit de groef te stappen en een evenwichtskunstenaar te worden.
Aardig gevonden worden
Het begrip pleaser is zo ingeburgerd, dat het de normaalste zaak van de wereld lijkt om er een te zijn. In mijn tijd als pleaser hoorde ik het woord vreemd genoeg nooit, laat staan dat ik me er bewust van was er zelf een te zijn. Hooguit werd gezegd dat ik een perfectionist was. Of werd gezegd: ‘je wordt graag aardig gevonden.’ Ja hè hè, dacht ik dan, wie wil er nou niét aardig gevonden worden?
Gelukkig zijn de tijden veranderd. Pleasegedrag wordt nu tenminste gezien als iets waar je aan kunt lijden. Waar je beter vanaf kunt zijn.
Van small tot XL
Je hebt pleasers in alle soorten en maten. Met een beetje pleasen, ofwel aardig zijn en je aanpassen op zijn tijd, is niks mis. Net als het helpen van een ander, wat een prachtige eigenschap is. Maar als je steeds van alles doet om anderen tevreden te stellen, dan is het doorgeschoten. Dit pleasegedrag is misschien leuk of makkelijk voor anderen, voor jezelf heeft het allerlei vervelende gevolgen. Je wordt er hondsmoe van, omdat je er een dagtaak bij hebt. Je bent de hele tijd bezig bent met wat anderen van je willen, denken of verwachten en past daar je gedrag op aan. Vaak doen mensen dat al zo lang, dat ze zich er niet eens meer bewust van zijn. Het is een automatisme geworden.
Afhankelijk van opvoeding, genen, persoonlijkheid en situatie, zijn er allerlei varianten van pleasegedrag. Zo maakt het bijvoorbeeld veel verschil of je een introvert of juist extravert persoon bent. Ook de situatie kan een groot verschil maken. Sommige mensen zijn bijvoorbeeld vooral in privékring een pleaser, en anderen juist weer meer in werksituaties. Er zijn ook mensen die het op alle gebieden zijn. Je kunt er zelfs gradaties in aanbrengen, van gewone pleaser naar perfecte pleaser.
Vrijheid
Er zijn veel situaties waarin het niet de moeite waard is, of het beter is je mond te houden. Je kunt ervoor kiezen om iets te laten lopen en je daar goed bij voelen. Bovendien hebben we allemaal onze sterke en zwakke momenten. Maar het is belangrijk dat je ruimte kúnt innemen, als je dat echt graag wilt. Als je een gevoel van keuzevrijheid hebt, een gevoel van autonomie.
Persoonlijke autonomie is de kern waar het om draait.
De mate waarin je je vrij voelt een keuze te hebben, bepaalt dan ook de mate van pleasegedrag. Als je het gevoel hebt de mindere te zijn, stel je je eerder onderdanig op. Dan maak je je klein, doe je wat (je denkt dat) de ander wil, onderga je situaties en ga je pleasen.
Sociale gevoeligheid en assertiviteit
Bij persoonlijke autonomie gaat het altijd om de balans tussen jezelf en de ander. Goed voor jezelf zorgen én rekening houden met de ander. Het gaat om jezelf kunnen zijn, je durven uit te spreken, ruimte in durven nemen en tegelijk ook de ander zijn eigen ruimte te gunnen. Dat komt neer op zelfsturend vermogen en het vermogen om samen te werken. Het gaat er niet om op een kille manier je eigen zin door te drijven; het is juist gezond als er in bepaalde mate sprake is van afhankelijkheid. Dit sociale aspect van autonomie is een noodzakelijk onderdeel. Dat wil zeggen: een gezonde vorm van gevoeligheid voor de meningen, behoeften en gevoelens van anderen.
Persoonlijke autonomie houdt dus in dat je sociaal gevoelig genoeg bent om rekening te kunnen houden met de ander. Niet te veel, maar ook niet te weinig. Je hebt eveneens een bepaalde mate van assertiviteit nodig om je goed te kunnen uitspreken over je eigen wensen en gevoelens. Om hierover op een gelijkwaardige manier te communiceren met anderen. Niet te veel, maar ook niet te weinig.
Er zijn allerlei gradaties in de mate waarin mensen assertief en sociaal gevoelig zijn.
Onder invloed van opvoeding, persoonlijkheid, omstandigheden, hormonen, jaargetijde, levensfase, gezondheid en persoonlijke ontwikkeling, kunnen we ons te veel aanpassen en onze mond houden, of juist bot en weinig samenwerkingsgericht reageren. Dit kan per situatie enigszins anders zijn, maar voor de meeste mensen geldt dat ze in te delen zijn in een bepaalde groep.
Pleaser, klager, bulldozer of solist?
Op basis van de twee hoofdkenmerken van persoonlijke autonomie – sociale gevoeligheid en assertiviteit – kom ik tot vier verschillende typen: de pleaser, klager, bulldozer en solist. Alle vier de typen staan voor een bepaalde manier van communiceren, grenzen stellen en ruimte nemen en geven.
In het boek De perfecte pleaser wordt de meeste aandacht besteed aan de pleaser, omdat dit type in de beleving van De Bel het meeste voorkomt. Zij is ervan bewust dat dat ook beroepsdeformatie kan zijn, want zij begeleid veel mensen met overbelastingsklachten en die hebben vaak moeite met grenzen stellen en voor zichzelf opkomen.
De kenmerken van een pleaser
De pleaser is té sociaal gevoelig en te weinig assertief. Hij is vooral aardig voor anderen, neemt weinig ruimte in en komt niet voor zichzelf op. Dit type is subassertief. Een pleaser geeft de behoeften van anderen voorrang, of wat hij denkt dat deze behoeften en wensen zijn. Hij heeft snel het gevoel dat hij tekortschiet, en dat hij beter zijn best moet doen. Dat kan dan weer zorgen voor een neiging tot perfectionisme. Vaak vult de pleaser ook andermans gedachten en wensen in. ‘O, mijn collega begroet mij niet? Dan zal ik wel iets verkeerd hebben gedaan.’ Afhankelijk van hun persoonlijkheid en achtergrond kunnen pleasers zich door hun gevoel van slachtofferschap ontwikkelen tot klager.
De kenmerken van een klager
Een klager is te sociaal gevoelig en tegelijkertijd wel assertief. In elk geval heel mondig en ze laten zich makkelijk horen, waardoor ze ook behoorlijk wat ruimte innemen. Dan vooral wel over wat er niet goed gaat of tegenzit. Het zit klagers in hun beleving ook vaak tegen en ze houden daar met name anderen verantwoordelijk voor. Met negatieve opmerkingen klampen ze zich aan een gewillige toehoorder vast. Een veelgehoorde uitspraak van klagers is: heb ik weer!
De kenmerken van een bulldozer
De bulldozer neemt ook veel ruimte in, maar is juist weinig bezig met anderen en direct in zijn uitingen. Ze kunnen statusgevoelig zijn, wat hun manier van ruimte innemen versterkt. Ze denderen over anderen heen, houden weinig rekening met anderen, willen gewoon een doel bereiken en doorgaan. Dit type kan zonder omhaal van woorden, kort door de bocht zijn mening uiten of anderen ergens op aanspreken. Dat kan als te direct en bot worden ervaren.
De kenmerken van een solist
De solist trekt zich weinig van anderen aan. Solisten zijn weinig assertief en weinig sociaal gevoelig. Zeg maar gerust: geremd en vermijdend. De solist zie ik maar af en toe in mijn praktijk, omdat solisten bij voorkeur hun eigen gang gaan en het liever niet over zichzelf hebben. Pas wanneer verwacht wordt dat ze samenwerken en overleggen, en anderen meenemen in waar ze mee bezig zijn, kunnen er problemen ontstaan.
Als de sociale gevoeligheid en assertiviteit in balans zijn, dan kan iemand goed voor zichzelf én goed voor de ander zorgen. Aardig voor jezelf en aardig voor anderen, wie wil dat nu niet? Het goede nieuws is dat je dat kunt leren. En dat brengt ons bij het vijfde type, de evenwichtskunstenaar.
Evenwichtskunstenaar
Dit type is iemand die respectvol naar zichzelf is én tegelijkertijd respectvol naar de ander.
Een evenwichtskunstenaar neemt ruimte voor zichzelf in en kan tegelijkertijd ook ruimte aan anderen geven, stelt grenzen, en is flexibel naargelang de situatie of de omstandigheid. Een evenwichtskunstenaar kent zichzelf goed en weet waar zijn grenzen liggen. De gulden middenweg dus. Sociale interacties lopen soepeler, er ontstaan minder conflicten, je bent meestal goed in staat adequaat op situaties te reageren. Natuurlijk kan de evenwichtskunstenaar ook wel eens uit balans raken, maar dan is hij goed in staat het evenwicht te herstellen door bijvoorbeeld even gas terug te nemen of door een goed gesprek met iemand te voeren. Door te zeggen: ‘nu even niet.’
Respectvol je grenzen aangeven, voor jezelf opkomen en tegelijk ook rekening houden met andere mensen; klinkt goed toch?
Patronen veranderen
Na het aanpakken van De Bel haar eigen pleasegedrag werd het haar persoonlijke missie om anderen in hun proces aan te moedigen en ondersteunen, en hen te helpen herstellen van hun aangeleerde pleasegedrag. Zo heeft zij een methode ontwikkeld, waarmee ze inmiddels een omvangrijke groep mensen op weg heeft geholpen. Het is echt mogelijk om pleaser af te worden. Of, als je een van de andere drie typen bent, gelijkwaardiger en respectvoller te leren communiceren. Om de ruimte die je inneemt en aan anderen geeft, meer in balans te brengen.
Lees meer in De perfecte pleaser
In haar boek De perfecte pleaser geeft Saskia de Bel alle praktische handvatten die zij in de jaren heeft verzameld en ontwikkeld om stap-voor-stap te veranderen in een evenwichtskunstenaar. Eentje die weliswaar af en toe vervalt in het gedrag van een van de vier typen, want daar zijn we mens voor!
