Is het nooit goed genoeg? Wil je vaak voldoen aan de verwachtingen van anderen? Ook al geeft je lijf signalen en gaan er inwendig alarmbellen af – presteer je het toch om die te negeren en je eigen behoeften weg te duwen, flauw of kinderachtig te vinden? Perfectionisme en pleasen bezorgen ons een hoop stress. Dat weten we stiekem wel, maar toch doen we het massaal. Leveren perfectionisme en pleasen ons dan toch iets op?
Deze tekst komt uit Boost je eigenwaarde van Mirjam Engelkes, hoofdstuk 1: Ik doe het nooit goed genoeg.
Perfectionisme en pleasen als strategie
Je kunt je natuurlijk afvragen of alles wat je vanuit perfectionisme of pleasen wilt doen praktisch uitvoerbaar is. Maar los daarvan staat de vraag of het werkelijk effect heeft. Stel dat het je lukt om een perfecte presentatie te geven. En het lukt je om én naar je vriendin te luisteren én de boodschappen voor je moeder te doen. Stel dat je hiervoor de waardering krijgt waarop je hoopte.
Heeft dit dan echt een fundamenteel en positief effect op je gevoel van eigenwaarde? Schiet dat gevoel daarmee omhoog? En is het effect duurzaam? Of is het meer een lichte stijging en zakt-ie daarna terug naar het oude niveau? Of voel je die waardering niet eens echt?
Anne heeft een training gegeven aan een groep medewerkers van een organisatie die een ingrijpend veranderingsproces doormaakt. Ze heeft veel complimenten gekregen van de deelnemers en ook haar opdrachtgever is tevreden. Als ik haar vraag hoe zij zich voelt zegt ze: ‘Ik ben natuurlijk blij dat het goed is gegaan en dat gevoel heb ik ook wel even maar dan zakt het snel weer weg, dan vragen andere dingen mijn aandacht en dan ben ik daarmee bezig.’
Complimenten afzwakken
Vaak vinden we het moeilijk om complimenten echt binnen te laten komen. Echt toe te laten en te voelen. Als iemand je complimenteert over je outfit, hoe reageer je dan? Misschien herken je de neiging om het compliment af te zwakken: ‘het was een uitverkoopje’, ‘dit hangt al heel lang in de kast’. Hiermee halen we onszelf een stukje naar beneden. En lukt het om een compliment aan te nemen en netjes ‘dankjewel’ te zeggen, dan nog kan het zijn dat je het niet echt toelaat, dat je het niet echt voelt.
Anne: ‘Ik heb dan wel complimenten gekregen maar er bekruipt mij ook een gevoel van: menen ze dit wel? Of durven ze niet echt kritiek te geven? Zeggen ze het uit beleefdheid of zeggen ze gewoon dat het goed was om ervan af te zijn? Of omdat ze mij willen pleasen?’
Misschien herken je ook bij jezelf dat een compliment snel weer vervliegt. Als het al binnenkomt is het voor een kort moment. Andersom werkt kritiek vaak oorverdovend hard.
Anne: ‘Een deelnemer van de training gaf aan dat een onderdeel te lang duurde. Volgens hem gaf ik te veel aandacht aan een voorbeeld en had ik eerder de discussie moeten afkappen. Hier kan ik dan de hele tijd mee in mijn hoofd zitten. Terwijl ik ook weet dat er heel veel complimenten zijn gegeven en een deelnemer het juist fijn vond dat ik zo veel ruimte gaf.’
Vergelijk het met een rapport waar zes achten en een vier op staan. Waar gaat je aandacht naartoe? Juist: naar die vier. Zo werkt het ook met complimenten. Stel, je hebt een beoordelingsgesprek. Je manager roemt je project en geeft vijf complimenten en een verbeterpunt. Waar zit je over te malen op de weg naar huis? Juist.
Anne: ‘Al zijn anderen tevreden, ik zie zelf altijd dingen die anders of beter hadden gekund. Dat blijft vooral hangen, daar kan ik heel lang over piekeren. Het lijkt wel alsof de complimenten dan toch weer snel vervagen.’
Confirmation bias
In de natuur is negatieve informatie meestal een bedreiging. Als we niet merken dat er een beer op ons afkomt, worden we aangevallen en verslonden. Onze hersenen hebben zich op zo’n manier ontwikkeld dat ze uiterst gevoelig zijn voor negatieve informatie. Hierdoor wordt onze overlevingsmodus, onze fight-or-flight response, snel geactiveerd. Dat is nuttig omdat we hiermee de kans vergroten om te overleven.
Maar we hebben de neiging om alles wat positief is als normaal te beschouwen en ons op het negatieve te concentreren alsof ons leven ervan afhangt. Die menselijke neiging om ons op het negatieve te concentreren wordt versterkt als we weinig eigenwaarde hebben. Dan is het alsof we een kostbaar zaadje planten op een dorre, uitgedroogde bodem: het pakt niet.
‘Uit alle informatie om ons heen halen we die elementen die ons oordeel bevestigen.’
Als je al negatief denkt over jezelf (ik ben niks waard, ik kan het niet) en je denkt dit al jaren, hoe geloofwaardig vind je dan je vriend of collega als die zegt dat je het goed hebt gedaan? Het strookt niet met hoe je altijd over jezelf dacht dus ben je geneigd het compliment opzij te schuiven. We hebben last van wat wetenschappers een confirmation bias of bevestigingsvooroordeel noemen: uit alle informatie om ons heen halen we die elementen die ons oordeel bevestigen. We zijn weinig geneigd ons oordeel bij te stellen. Met andere woorden: als je al geneigd bent om negatief te denken over jezelf, ben je ook geneigd om alles wat maar ruikt naar kritiek op te pikken, en complimenten te negeren simpelweg omdat de laatste niet stroken met jouw oordeel. Zo ben je zelf je grootste criticus. De afwijzing komt dan niet van een ander maar van jezelf.
Waarom perfectionisme en pleasen geen goede strategieën zijn
Als we weinig eigenwaarde ervaren is dat een zeer onprettig gevoel. Het is begrijpelijk dat we – bewust of onbewust – naar manieren zoeken om dit niet te hoeven merken en ons goed te voelen over onszelf. We kunnen concluderen dat perfectionisme en pleasen, de twee strategieën zijn die we ontwikkelen om eigenwaarde te voelen:
veel energie en tijd kosten
- omdat onze omgeving erg groot is;
- omdat we binnen die omgeving moeten zoeken naar mensen die ons ‘het goede gevoel geven’.
niet realistisch zijn
- omdat de definitie van perfect niet eenduidig is;
- omdat we ‘het goed doen’ verwarren met ‘goed zijn’;
- omdat we onmogelijk aan alle verwachtingen en eisen kunnen voldoen.
geen effect hebben
- omdat, als we al complimenten krijgen, we ze toch niet geloven als we negatief over onszelf denken.
Misschien word je nu een beetje moedeloos. Misschien denk je: dat zijn allemaal leuke conclusies maar hoe kan ik het dan anders doen? Of je voelt weerstand; ergens weet je misschien wel dat jouw houding niet helemaal gezond voor je is, maar je vindt het ook moeilijk of eng om hierin verandering aan te brengen want hoe zal het dan zijn, en zullen anderen je nog wel leuk of goed genoeg vinden?
Perfectionisme en pleasen loslaten?
Goed dat je bij jezelf opmerkt wat dit met je doet. Als je inzicht hebt in hoe je jezelf tekortdoet zie je misschien ook sneller wat je anders wilt. Meer hierover lees je in het boek Boost je eigenwaarde.
