Het stille probleem van benzodiazepinegebruik: meer actie is hard nodig

Veel mensen kampen met angstklachten, stress en slapeloosheid. Slaap- en kalmeringsmiddelen, zoals benzodiazepines (ofwel benzo’s), worden dan soms voorgeschreven. Het is een effectieve oplossing voor acute problemen, want van benzodiazepines, zoals oxazepam, temazepam en zolpidem merk je al snel een effect. Maar wat als deze simpele oplossing op de langere termijn een probleem wordt?

Investico schreef recent een kritisch artikel over het forse gebruik van benzodiazepines: 125 duizend Nederlanders slikken het hele jaar verslavende slaap- en kalmeringsmiddelen. Als psychiater, hoogleraar stress en veerkracht en medeoprichter van de Afbouwpoli bij GGZ InGeest ben ik actief betrokken bij het onderzoek naar het afbouwen van antidepressiva en andere medicatie. Het onderzoek van Investico laat wederom zien dat het tijd is om langdurig benzodiazepinegebruik aan te pakken, ermee stoppen actief te agenderen en voor adequate ondersteuning te zorgen. Lees meer over de feiten en gevolgen van dit langdurig gebruik, en hoe je als zorgverlener mensen kunt helpen minderen met slaapmedicatie.

7 feiten over benzodiazepines

1. Benzodiazepines werken snel tegen angst, agitatie en slaapproblemen, en ook op de langere termijn tegen angststoornissen.[1]
2. Er zijn meer dan 15 verschillende soorten benzodiazepines die al vele decennia beschikbaar zijn (Farmacotherapeutisch Kompas, 2024)
3. Het effect van benzodiazepines op slaap gaat snel weg (dus langdurig gebruik bij slaapproblemen werkt niet), maar angstremming blijft ook op langere termijn aanwezig.[2]
4. Voor sommige mensen worden benzodiazepines een verslaving, met steeds meer gebruik (steeds een hogere dosering) en een voortdurende hunkering.[3] 
5. Aan benzodiazepinegebruik zitten grote nadelen, zoals valgevaar, cognitieve bijwerkingen en invloed op de rijvaardigheid. Dit is ook al het geval bij kortdurend gebruik.[4]
6. De eigen bijdrage op benzo’s heeft enig effect gehad op het gebruik ervan, maar niet heel veel.[5]
7. Lage doseringen quetiapine en mirtazapine in plaats van het gebruik van benzo’s: hiervoor is weinig bewijs en er zijn ook nadelen, zoals bijwerkingen op gewicht en cardiovasculair risico.[6]

Al vele decennia weten we dat langdurig gebruik van benzodiazepines schadelijk is en aantoonbaar tot sterfte leidt (verkeersongevallen, valincidenten met heupbreuken en overlijden enz.). Toch heeft een groot aantal mensen baat bij benzodiazepines: ze werken snel. Helaas belanden te veel van hen onbedoeld in een langdurig gebruikspatroon. 

Hoe komt het dat mensen verslaafd raken aan benzodiazepines?

De cijfers van benzodiazepinegebruik zijn onbekend

In het onderzoek van Investico maken ze een schatting samen met SFK-cijfers (Stichting Farmaceutische Kengetallen) van benzodiazepinegebruik. Maar dat is erg lastig, omdat die cijfers er niet echt zijn: hoeveel langdurige gebruikers, welke doseringen, welke combinaties, indicaties, welke acties om te stoppen – we weten het niet. Nu is iedereen die een keer een recept ophaalt een ‘gebruiker’, maar eenmalig gebruik voor een paar weken is echt anders dan langdurig gebruik van meerdere benzo’s. De waarheid is dat we in Nederland geen duidelijkheid hebben over cijfers van psychofarmacagebruik (dat geldt ook voor antidepressiva bijvoorbeeld). En alle discussies daarover, inclusief trends en ontwikkelingen, zijn meer op onderbuikgevoel gebaseerd dan op feiten. In principe kan dat wel, maar dan moeten we bronnen van data koppelen en in meer detail inzicht krijgen in de cijfers, juist voor gerichte maatregelen.

Te weinig rationeel voorschrijven

Rond het starten en actief stoppen van benzodiazepines s bestaan een hoop keuzes. Er zijn daarbij veel verschillende benzo’s, en ook uiteenlopende doseringen. Vaak maken artsen die keuzes gebaseerd op intuïtie en ervaring, maar er is weinig rationeel gebruik als het gaat om benzo’s. Dat kan dus anders, zo schreven Roeland Vis en ik het artikel Kiezen voor de juiste benzodiazepine (NTVG, 2012). De juiste benzo voor de juiste indicatie, maar ook weer op tijd stoppen – dat gebeurt nu lang niet altijd. Traditie en voorkeur spelen nog een te grote rol, en er lijkt nog weinig uniformiteit qua benzodiazepinegebruik te zijn.

Te weinig structurele aandacht voor stoppen en afbouwen

Er is al best veel bekend over het stoppen met benzodiazepines. De meest recente overzichtsstudie over praktische tips voor het stoppen met benzodiazepines uit Molecular Psychiatry (2024) laat dat nog eens zien. Het afbouwen van benzo’s is cruciaal, maar soms een uitdagend proces vanwege de tijd en moeite die het kost. Denk ook aan de ontwenningsverschijnselen die op kunnen treden.

Systematische overzichtsstudies tonen aan dat de meerderheid van de patiënten succesvol kan stoppen met benzodiazepinen met de juiste ondersteuning en begeleiding. Langzaam stoppen met een persoonlijke afbouwbrief in de eerste lijn kan erg goed werken.[7] In de klinische praktijk wordt vaak een wekelijkse vermindering van 25% voor de eerste 75% van de dosis gebruikt, gevolgd door hyperbolische tapering of stappen van 12,5% voor de laatste 25% van de dosis. Niet alleen de huisarts en psychiater, maar ook de apotheker kan een belangrijke rol spelen bij het stoppen.

Niet alleen de huisarts en psychiater, maar ook de apotheker kan een belangrijke rol spelen bij het stoppen.

Een oproep tot actie

Het is tijd om langdurig benzodiazepinegebruik aan te pakken en mensen niet langer in de kou te laten staan. We moeten niet alleen kritisch zijn op hoe we starten, maar ook het stoppen actief agenderen en zorgen voor adequate ondersteuning. Dit vereist een gecoördineerde inspanning van zorgverleners, beleidsmakers en de samenleving als geheel.

Wat jij als zorgverlener kan doen

1. Bekijk de website Benzodiazepines.nl, gemaakt door Stichting KenMed, gesteund door o.a. MIND en de NVvP.
2. Bekijk eens het initiatief Benzomoe, gestart door apothekers. Zij bieden hulp aan zorgverleners over het minderen van slaapmedicatie.
3. Meld je samen met je collega’s aan voor het congres De essentie van afbouwen in de praktijk – over het afbouwen van alle psychofarmaca, met ook veel aandacht voor benzodiazepines (met o.a. prof. dr. Arnt Schellekens). Samen met prof. dr. Iris Sommer organiseer ik dit congres bij Boom Academy op 7 november 2024 in de Reehorst in Ede. Meld je aan via onderstaande knop.

---

Voetnoten

[1] Are benzodiazepines effective for anxiety and agitation? (Evidencehunt.com, 2024).

[2] Vinkers, C.H., Olivier, B. (2012). Mechanisms Underlying Tolerance after Long-Term Benzodiazepine Use: A Future for Subtype-Selective GABAA Receptor Modulators? PubMed NCBI.

[3] Hallfors, D.D., Saxe, L. (1993).

The dependence potential of short half-life benzodiazepines: a meta-analysis. PubMed NCBI.

[4] Seldenrijk, A., Vis, R., Henstra, M., Ho Pian, K., Grootheest van, D., Salomons, T., Overmeire, F., Boer de, M., Scheers, T., Doornebal-Bakker, R., Ruhé, H.G., Vinkers, C.H. (2017). Aandacht voor bijwerkingen van benzodiazepinen is belangrijk: een systematisch overzicht. Nederlands Tijdschrift voor de Geneeskunde. (Engels:) Systematic review of the side effects of benzodiazepines. PubMed NCBI.

[5] Stichting Farmaceutische Kengetallen (2020). Sterke afname gebruik benzodiazepinen. Pharmaceutisch Weekblad, 155(44).

[6] Side effects low dose quetiapine and mirtazapine? (Evicencehunt.com, 2024).

[7] Mugunthan, K., McGuire, T., Glasziou, P. (2011). Minimal interventions to decrease long-term use of benzodiazepines in primary care: a systematic review and meta-analysis. British Journal of General Practice.