Klimaatverandering speelt een steeds grotere rol in ons leven. Een op de vijf jonge mensen ervaart klimaatstress. Ze voelen zich boos, verdrietig, angstig of moedeloos door de klimaatverandering. Tijd dus om je in klimaatstress te verdiepen, of je er nu zelf last van hebt of betrokken ouder, docent of psycholoog bent. Wat zijn de psychologische gevolgen van klimaatverandering? Hoe herken je klimaatstress? Wie is hier extra gevoelig voor? En hoe ga je het beste om met klimaatstress?
Wat zijn de psychologische gevolgen van klimaatverandering?
Klimaatverandering is een ingrijpend, dringend en existentieel probleem voor het leven op aarde. De psychologie is een belangrijke invalshoek om hier meer grip op te krijgen. Denk bijvoorbeeld aan het begeleiden van mensen die last hebben van klimaatstress, bevorderen van veerkracht om de gevolgen van klimaatverandering het hoofd te bieden en ondersteunen van communicatiestrategieën rondom duurzaamheid.
Wat zijn nu die gevolgen van klimaatverandering? Je hebt natuurlijk de fysieke gevolgen van extreme weersomstandigheden. In Nederland is dat specifiek overstromingen door de stijgende zeespiegel. Ook is er risico op hittestress rondom steden als Amsterdam en Rotterdam. Dit kan angst, stress en onzekerheid met zich meebrengen.
Klimaatverandering heeft dan ook aanzienlijke psychologische gevolgen:
- Acute stress, angst en trauma gedurende en na afloop van natuurrampen. Denk aan de fysieke impact en het verlies van eigendommen, geliefden en gemeenschapsstructuren.
- Chronische stress en verhoogd risico op psychische aandoeningen vanwege maatschappelijke gevolgen, zoals meer polarisatie in de samenleving en grotere economische ongelijkheid.
- Angst, stress en bezorgdheid door de constante stroom van slecht nieuws. Klimaatverandering brengt een hoop zorgen voor de toekomst met zich mee. Dit noem je ook wel klimaatstress.
Uit onderzoek van het CBS blijkt dat 75% van de mensen zich weleens zorgen maakt over het klimaat. Kijk hoe studenten hun gevoelens over de klimaatcrisis verwoorden. Herken je je hierin?
Wat zijn de kenmerken van klimaatstress?
Onderzoek van Ipsos in opdracht van Milieudefensie Jong toont aan dat veel jongeren tussen de 16 en 30 jaar klimaatstress ervaren. Vooral jonge mensen krijgen (in de toekomst) te maken met de gevolgen van klimaatverandering. Hierdoor:
- ervaart 90% negatieve gevoelens;
- voelt 75% zich weleens machteloos;
- maakt 70% zich zorgen;
- vermijdt 25% klimaatnieuws;
- twijfelt 25% over kinderen krijgen;
- ervaart 20% stress, wat zich vaak uit in lichamelijke klachten.
Deze gevoelens van klimaatstress noem je ook wel ‘eco-emoties’ en zijn op zichzelf niet problematisch. Ze helpen om adequaat op de klimaatcrisis te reageren. Als je je machteloos voelt, is het wel lastiger om goed met deze emoties om te gaan. Klimaatstress heeft vier hoofdthema’s:
1. Angst voor gevaar
Angst maakt je evolutionair gezien bewust van mogelijke gevaren en motiveert je om jezelf in veiligheid te brengen. Denk aan angst voor de gevolgen van klimaatverandering, onzekerheid over de toekomst en risico op natuurrampen.
2. Rouwen om verlies
Rouw helpt je bij het herzien van je toekomstbeeld. Denk bij verlies aan uitgestorven planten- en diersoorten, de verstoring van seizoenen en je hoop op een stabiele toekomst. In het laatste geval rouw je om wat mogelijk komen gaat, zoals overstromingen of een onveilige wereld voor je (toekomstige) kinderen.
3. Woede om het gedrag van anderen
Woede helpt om je grenzen te bewaken en onrecht aan te kaarten. Klimaatstress gaat soms samen met woede naar anderen die geen duurzame keuzes maken of minder bezorgd lijken te zijn. Dit versterkt de polarisatie tussen mensen die hier sterk mee bezig zijn en mensen die het (schijnbaar) onverschillig laat. Maar achter de woede gaat vaak eenzaamheid schuil. Je voelt je niet gezien of gehoord.
4. Schaamte en schuldgevoel om het eigen handelen
Schuldgevoelens versterken je beleving dat je iets verkeerds gedaan hebt en helpen je om je gedrag aan te passen. Zo kom je mogelijk tot duurzame keuzes. Als je verantwoordelijkheidsgevoel omslaat in schaamte , is het echter minder productief. Denk bijvoorbeeld aan vliegschaamte. Schaamte maakt dat je denkt dat er iets mis is met je. Hierdoor ga je je juist isoleren van anderen.
Klimaatstress of klimaatdepressie?
Op internet en in de media kom je ook wel de term klimaatdepressie tegen. Het is echter beter om van klimaatstress of eco-emoties te spreken, omdat je zo menselijke reacties niet onnodig medicaliseert.
Gevoelens van klimaatstress zijn normale reacties op een abnormale situatie. Erken dat de dreiging reëel is. Zo stimuleer je een open dialoog over klimaatverandering en de gevolgen ervan voor het dagelijkse leven. Door er een diagnose op te plakken als klimaatdepressie, belemmer je dit juist.
Maar hoewel gevoelens van klimaatstress functioneel zijn, nemen ze soms wel een problematische gedaante aan. Bijvoorbeeld als je je verdrietig voelt, maar niemand hebt die je steun biedt. Of als je schuldgevoelens hebt, maar geen manier ziet om je gedrag te veranderen. Of als je het gevoel hebt dat het allemaal hopeloos is. Binnen de klinische praktijk is het goed om aandacht te hebben voor deze gevoelens, maar je hoeft ze niet onnodig te medicaliseren.
Wat zijn de risicofactoren voor klimaatstress?
Wie zijn er gevoeliger voor klimaatstress? We noemden al jongeren, omdat die meer te maken krijgen met de gevolgen van klimaatverandering. De NOS noemt ook nog dat het vaker om theoretisch opgeleiden dan praktisch geschoolden gaat en ze vaker man zijn dan vrouw. Vrouwen ervaren wel klimaatstress, maar hebben vaker de overtuiging dat ze iets tegen klimaatverandering kunnen doen.
Wees je er daarnaast van bewust dat mensen met ernstige psychische aandoeningen ook kwetsbaarder zijn op dit gebied. Ze ervaren doorgaans meer uitdagingen in het herkennen en reageren op gevaren en extreme situaties. Ook zijn ze sneller extreem angstig of bezorgd vanwege slecht nieuws.
Hoe ga je om met klimaatstress?
Ervaar jij verdriet, woede, schuld of machteloosheid als je over klimaatverandering nadenkt? Heb je mogelijk fysieke klachten als piekeren of slapeloosheid? Je weet nu dat je niet de enige bent met klimaatstress. Pas de tips toe die bij jouw situatie passen.
1. Daag je belemmerende overtuigingen uit
Heb je gedachten als ‘Het is nergens veilig’, ‘Niemand begrijpt mij’, ‘Anderen vinden het niet belangrijk’ of ‘Ik kan het toch niet goed doen’? Daag deze dan uit en stel er positieve overtuigingen tegenover. Cognitieve gedragstherapie helpt hierbij.
2. Beperk triggers
Maakt het nieuws je gestrest of bezorgd? Lees dan bijvoorbeeld alleen nog achtergrondartikelen of kijk alleen op vaste momenten het nieuws.
3. Beoefen mindfulness en zelfcompassie
Ervaar je stress of angst? Herinner je lichaam er dan aan dat de situatie hier en nu veilig is. Beoefen bijvoorbeeld mindfulness, doe ontspanningsoefeningen of heb meer compassie voor jezelf. Respecteer je eigen grenzen, ontspan en herhaal vriendelijke mantra’s voor jezelf.
4. Geef ruimte aan je gevoelens
Heb je gevoelens van rouw? Bijvoorbeeld door een onzeker toekomstbeeld of door het uitsterven van diersoorten? Maak dan zowel ruimte voor pijnlijke als positieve gevoelens. Dit noem je ook wel lopen op twee benen: het verliesbeen en het herstelbeen.
5. Vraag steun bij anderen
Voel je je eenzaam en geïsoleerd in je klimaatstress? Zoek dan contact bij mensen met wie je gemakkelijk erkenning vindt. Deel je emoties en heb oog voor de goede bedoelingen van de ander.
6. Onderneem actie
Voel je je verantwoordelijk voor klimaatverandering en wil je graag de handen uit de mouwen steken? Maak dan milieubewuste keuzes, sluit je aan bij een actiegroep of probeer anderen bewust te maken van duurzame opties.
Heb je last van klimaatstress en ben je op zoek naar hulp?
Stichting Klimaatpsychologie biedt psychologische hulp bij klimaatstress. Sluit je aan bij een online veerkrachtgroep als je je herkent in dit artikel. Samen met een groep gelijkgestemden leer je omgaan met klimaatgevoelens. Ook als klimaatbewuste psycholoog of student in het vakgebied kun je bij de stichting terecht. Je vindt er relevante informatie, een sterk netwerk en opdrachten om de wereld te verbeteren.
Lees meer in Klimaatpsychologie
Klimaatverandering heeft een grote invloed op het leven van ons allemaal. Klimaatpsychologie is het eerste Nederlandstalige boek over dit onderwerp. Verschillende experts belichten de veelzijdige invloed van klimaatverandering op het menselijk welzijn, van fysieke gezondheid tot mentale veerkracht. Het boek biedt niet alleen inzicht in klimaatstress, maar ook in de cruciale rol die psychologie speelt bij het bevorderen van duurzaam gedrag. Lees dit boek als je wilt bijdragen aan een duurzame toekomst op een leefbare planeet.
