De groeiende aandacht voor veiligheid maakt het soms juist lastiger om elkaar aan te spreken op ongewenst gedrag: een paradox. Psycholoog, coach en auteur Mirjam Engelkes legt in dit artikel uit waarom onze psychologische veiligheid onder druk staat en hoe je elkaar wél kunt aanspreken. Durf jij het gesprek aan te gaan? Na het lezen van de feedbackregels lukt dat vast!
Psychologische basisbehoeften: veiligheid als fundament
Veiligheid is een van onze meest fundamentele psychologische basisbehoeften. Als kind hebben we het nodig om ons te ontwikkelen, maar ook als volwassene blijft het cruciaal – zeker op de werkvloer. Wanneer we ons veilig voelen, durven we onszelf te zijn, fouten te maken en anderen aan te spreken. Maar wat gebeurt er als die veiligheid onder druk staat?
Wat is psychologische veiligheid?
Psychologische veiligheid betekent dat je je vrij voelt om je uit te spreken zonder angst voor negatieve gevolgen. Het gaat om het delen van ideeën, benoemen van fouten en bespreekbaar maken van ongewenst gedrag. Harvard-hoogleraar Amy Edmondson omschrijft het als een werkomgeving waarin mensen risico’s durven nemen in hun communicatie, zonder bang te zijn voor schaamte of straf.
De druk op psychologische veiligheid
Psychologische veiligheid staat onder druk. Wat speelt hierin een rol?
- Veranderingen op de werkvloer – Reorganisaties, hoog verloop en ziekteverzuim maken werk minder voorspelbaar.
- De impact van #MeToo – De beweging heeft terecht veel losgemaakt en het is goed dat iedereen zich meer bewust is van grensoverschrijdend gedrag. Tegelijkertijd kan het ervoor zorgen dat mensen voorzichtiger zijn in hoe ze elkaar aanspreken, uit angst iets verkeerd te verwoorden of verkeerd begrepen te worden.
- Social media – Alles kan breed gedeeld worden, waardoor de angst voor negatieve oordelen, kritiek of klachten groeit.
- Roddelen – Een onderbelicht probleem. Onveiligheid is niet altijd schreeuwerig, soms is het fluisterend en onzichtbaar.
Onveiligheid zit vaak in het onzichtbare
Maar liefst 22% van de werknemers kreeg het afgelopen jaar te maken met onveilig gedrag. Uit het Nationaal werkgelukonderzoek (Monitor Groep, 2022) blijkt dat roddelen (13%) de meest voorkomende vorm van grensoverschrijdend gedrag is. Fysieke agressie en seksuele intimidatie kwamen het minst voor (1%).
We associëren onveiligheid vaak met zichtbare incidenten: agressie, intimidatie, conflicten. Maar veel onveiligheid zit in subtielere vormen:
🔹 Een team waarin niemand écht durft te zeggen wat die denkt.
🔹 Collega’s die zich buitengesloten voelen.
🔹 Een cultuur waarin fouten niet besproken worden, maar waarin er achter iemands rug over gesproken wordt.
Dit ondermijnt vertrouwen en psychologische veiligheid.
Veiligheid = elkaar aanspreken (maar hóé doe je dat?)
Een paradox: de groeiende aandacht voor veiligheid maakt het soms juist lastiger om elkaar aan te spreken op ongewenst gedrag. De angst om als ‘onveilig’ te worden bestempeld, kan leiden tot vermijding – met alle gevolgen van dien. Want als we niet meer durven corrigeren, groeit onveiligheid juist.
5 feedbackregels
Hoe dan wél? Goed aanspreken begint met openheid, respect en duidelijke feedbackregels:
- Benoem gedrag, niet de persoon. ‘Ik merk dat je vaak onderbreekt in meetings,’ werkt beter dan: ‘Je luistert nooit.’
- Houd het bij feiten en effecten. ‘Daardoor komen anderen minder aan het woord.’
- Blijf open. Geef ruimte om te reageren. ‘Hoe zie jij dat?’
- Wees consequent. Aanspreken is geen eenmalig iets, maar een vast onderdeel van een gezonde cultuur.
- Wees je bewust van de angst voor klachten. Zowel medewerkers als leidinggevenden kunnen terughoudend zijn in het aanspreken van elkaar, uit angst dat hun woorden verkeerd worden opgevat of zelfs tot een formele klacht leiden. Dit kan ervoor zorgen dat problemen niet bespreekbaar worden, met alle gevolgen van dien. Een veilige feedbackcultuur vraagt om duidelijke kaders: wat verstaan we onder gewenst en ongewenst gedrag? Hoe geven we op een respectvolle manier feedback? En hoe zorgen we ervoor dat aanspreken leidt tot groei in plaats van angst? Wederzijds vertrouwen is hierbij de sleutel.
Durf jij het gesprek aan te gaan?
Veiligheid betekent niet dat er nooit wrijving is. Het gaat niet over wegkijken, maar over durven aanspreken. Een veilige werkomgeving ontstaat pas als mensen zonder angst kunnen zeggen wat nodig is.
Hoe ervaar jij veiligheid op de werkvloer? Ik ga graag met je in gesprek!
Lees verder in Boost je eigenwaarde
Psycholoog Mirjam Engelkes ziet in haar praktijk dat achter overbelasting, burn-out, lusteloosheid of somberheid vaak een gebrekkig gevoel van eigenwaarde schuilgaat. Met Boost je eigenwaarde wil ze mensen die dit bij zichzelf herkennen, helpen om hun gevoel van eigenwaarde te versterken. Zo is het uiteindelijk niet meer nodig om over grenzen te gaan, zodat je kunt leven hoe jij wilt. Aan de hand van voorbeelden en makkelijk toe te passen adviezen kun je zelf bepalen waar bij jou de pijnpunten liggen en wat je kunt doen om beter voor jezelf te zorgen
