Hoe zet je de methodiek EFT (Emotionally Focused Therapy) in bij cliënten die een vertrouwensbreuk en een verliefdheid op een derde doormaken? Marc Weideveld bespreekt de casus van Sander, die een relatie heeft met Irma, maar een affaire begint met Suzan. In relatietherapie geeft hij aan een polyamoureuze relatie te willen, maar Irma wil monogaam zijn. Wat doe je als therapeut om hen te helpen? Welke stappen zou je vanuit EFT kunnen zetten?
Casus: de verliefdheid en het vreemdgaan van Sander
Sander, advocaat (29) heeft een gezin van twee kinderen met Irma, HR-consulent (30). Hij en Irma zijn vijf jaar samen en gaan af en toe naar een sauna voor seks met een ander stel. Met elkaar hebben ze weinig seks meer. Sander is echter verliefd geworden op Suzan van de sauna en heeft er een heimelijke affaire mee opgebouwd. Hij heeft de verliefdheid een half jaar verzwegen voor Irma en is vijf keer met Suzan naar bed geweest. Irma is hierachter gekomen door in zijn telefoon te kijken. Sander geeft aan dat hij een polyamoureuze relatie wil met Irma om het contact met Irma ‘een plaats te geven in zijn leven’. De kinderen zijn niet geïnformeerd. Sander en Irma komen in relatietherapie na hoogoplopende ruzie. Irma geeft aan monogaam te willen zijn en geen behoefte te hebben aan een ‘driehoeksrelatie’, zoals ze het noemt. Irma wil door met de relatie; Sander twijfelt.
Intakefase
Vanuit EFT-perspectief gaat het er in eerste instantie om dat je beiden in de intakefase verwelkomt en hun
emoties valideert. Ze zijn allebei van streek. Onderzoek waarom ze weinig seks hebben met elkaar. Zet
eventuele pijnlijke gebeurtenissen op dit vlak in een time-line.
Wat je als therapeut moet doen, is je afvragen: wat vind ik hiervan? Druist het bedrog of het concept van non-monogamie tegen mijn waarden in? Het kan ertoe leiden dat je onbedoeld je objectiviteit verliest en daarmee je meervoudige partijdigheid. Zoals niet elke arts hoeft te helpen bij euthanasie, hoef je als relatietherapeut dit stel niet per se te helpen. Je kunt ze doorverwijzen naar een gespecialiseerde EFT- therapeut in non-monogamie, bijvoorbeeld bij de Groothartgroep.
Irma: moral injury
Vanuit EFT-perspectief gaat het er in eerste instantie om dat je beiden in de intakefase verwelkomt en hun emoties valideert. Ze zijn allebei van streek. Door het bedrog kan Irma tekenen van trauma vertonen, zoals PTSS of moral injury. De lichamelijke reacties van fight, flight, freeze of fawn zullen dan waarneembaar zijn en kunnen het best als eerste benoemd worden. Het kan haar helpen een beweging te maken tegen de lichamelijke reacties in. Wanneer zij bijvoorbeeld signalen van een hulpeloze collaps (ingezakte borstkas) vertoont, kan het haar helpen steviger en opener te gaan zitten. Je kunt dit voorstellen door te zeggen: ‘Laten we een experimentje doen om te kijken hoe het voor je voelt.’
Fawn: Mensen reageren verschillend op stress en dreiging. Naast de bekende fight, flight en freeze-reacties, is er ook fawn: hierbij reageer je bijna weerloos. Je gaat pleasen en bent bijvoorbeeld extreem behulpzaam om schade te voorkomen. Het is een overlevingsreactie.
Voor Irma is het belangrijk dat ze bevestigd wordt in haar geschade vertrouwen. Niet zozeer de seks, maar de emotionele intimiteit van Sander met Suzan voelt voor haar als heel bedreigend aan. Dat neemt haar gevoel van veiligheid bij Sander volledig weg. Ze vraagt zich boos hardop af: ‘Hoe kan ik je ooit nog vertrouwen?’
Sander: verscheurd gevoel valideren
Sanders zelf voelt zich verdeeld. Hij is innerlijk verscheurd tussen zijn liefde voor zijn gezin en de verliefdheid naar Suzan. Dit is belangrijk om te valideren, net als het gevoel dat hij niet goed weet hoe hij nu verder moet. Het kan als volgt geframed worden: ‘Een deel in je wil niets liever dan bij Suzan zijn, en een ander deel voelt verdriet en schuld naar je gezin. Je verlangt zo naar de nabijheid met Suzan. Het verscheurt je en maakt je terughoudend en angstig als Irma je belaagt. In jouw beleving houdt zij je tegen in jouw verlangens’.
Het is belangrijk veel aandacht te besteden aan het ‘aan boord’ krijgen van Sander. Voor Sander moet er ook wat te halen zijn uit de relatietherapie, bijvoorbeeld een goede, heldere afweging kunnen maken om door te gaan of te stoppen met zijn gezin, gezamenlijke besluiten kunnen nemen t.a.v. Suzan, een team worden in non-monogamie met Irma, zich ontdoen van schuld en boete (al dan niet in de ogen van zijn kinderen), en met rechte rug zijn levenspad kunnen vervolgen (d.w.z. in het reine komen met zijn eigen waarden en normen over de liefde).
Prioriteit: vertrouwensbreuk helen
De algemene lijn die je uit kunt zetten, is dat eerst de vertrouwensbreuk geheeld moet worden en daarna pas over een polyamoureuze relatie gesproken kan worden – indien dat dan nog aan de orde is. Het zou kunnen dat er in overleg een zogenaamde hiërarchisch polyamoureuze relatie uit voortvloeit, waarbij Irma nummer 1 is en Suzan nummer 2. Sander en Irma bepalen dan samen welke ruimte er in hun relatie voor Suzan is. Dit betekent dat Sander zijn sekscontact met Suzan voor de duur van de therapie beëindigt en al het andere contact met haar op een zeer laag pitje zet.
Sander kan geholpen worden met psycho-educatie: verliefdheid creëert een roes. Je kunt niet meer helder en objectief denken; elk contact met Suzan geeft weer een nieuw dopamineshot en versterkt het verlangen naar haar. Dit werkt als een verslaving; afstand nemen is de enige remedie. Het lijkt een emotie, maar is een drang. Dus: geen vis-à-vis-contact meer en geen whatsappjes tussendoor; hooguit eens per maand een telefoongesprek. Ook Irma kan Sander helpen met een voorlopige afscheidsbrief naar Suzan.
Stappenplan
Beide partners zitten ondertussen gevangen in een negatieve interactiecirkel. Belangrijk voor hen is deze al vroeg in de therapie in kaart te brengen, zodat ze hier meer grip op krijgen. De dilemma’s over polyamorie kunnen beter later besproken worden, ook al zijn ze met een inhoudelijke impasse bij je gekomen en hebben ze geprobeerd jou in hun kamp te trekken. De kunst is dit te parkeren door de volgende stappen voor te stellen:
- Wat bespreken we met wie? Damage control: wat vertellen we de geliefde, bekenden, familie en de kinderen?
- Wat is er gebeurd? De onderste steen boven; vertrouwensherstel begint met eerlijkheid
- Wat heeft het erger gemaakt? Hoe voedt dit jullie negatieve interactiecirkel?
- Waarom is het gebeurd? Wat leren we van de invloed van relationele, omgevings- en individuele factoren?
- Hoe het vertrouwen te herstellen? Hoe gaat de vreemdganger van dader naar helper?
- Hoe de relatiekwetsuur te helen? Het helende gesprek
Stap 1 Wat bespreken we met wie?
Een stel in crisis maakt rare sprongen. Er moeten afspraken worden gemaakt, zoals wie van het sociale netwerk in vertrouwen wordt genomen ter ondersteuning en wie niet. Voorkom dat ze de crisis bekendmaken via sociale media; achteraf hebben stellen spijt dat ze zo exposed zijn. Bespreek het nemen van time-outs en breng de negatieve interactiecirkel met ze in kaart. Net zoals verslavingen kan een affaire vanuit EFT-perspectief opgevat worden als een emotionele terugtrekking uit het hechtingssysteem. Dit roept bij Irma een aanklampend, eisend gedrag op als protest tegen de gang van zaken. Label dit als een poging te vechten voor de relatie. Sander zal verder terugtrekkend gedrag vertonen. Ook het bezig zijn met Suzan mag in de cirkel geplaatst worden. Label Sanders gedrag, inclusief zijn geheimhoudingen en bedrog, als een poging om de crisis te dempen en de relatie te redden.
Stap 2 Wat is er gebeurd?
Moedig Sander aan meer openheid te geven. Hoe eerlijker hij is naar Irma toe, en hoe meer hij zich opent in plaats van terugtrekt, hoe meer dit Irma geruststelt. Voor het stel is belangrijk dat ze samen een verhaal maken over wat er de eerste weken met hen is gebeurd (Deij, 2015). Hiermee komt Irma weer in positie. Het stel gaat aan de slag met teamvorming, te zijner tijd ook ten aanzien van Suzans positie. Hiervoor kun je de huiswerkopdrachten Ons gezamenlijke verhaal (vanaf pagina 46) uit Liefde en vrijheid in gay-relaties gebruiken (Weideveld, 2024). Leer het stel om grip te krijgen op de negatieve cirkel in hun communicatie. Je gebruikt de 5-stappen-tango zodat partners elkaars emoties beter gaan verstaan.
Stap 3 Wat heeft het erger gemaakt?
Na verloop van tijd komt het stel in iets rustiger vaarwater. Sander raakt steeds opgeluchter, maar Irma blijft met een rotgevoel zitten. Het vertrouwen is nog lang niet terug. Nu mag Irma gaan vertellen wat haar het diepst heeft geraakt: welke omstandigheden deden het meest pijn? Laat Sander dit samenvatten volgens de richtlijnen van het helende gesprek (zie Stap 6); alleen het eerste deel ervan. Irma kan namelijk nog niet gaan vergeven als ze nog niet begrijpt waarom het is gebeurd en haar vertrouwen nog niet hersteld is.
Stap 4 Waarom is het gebeurd?
Deze stap is niet typisch EFT, maar wel belangrijk voor beiden; voor Irma om de redenen van het vreemdgaan van Sander te doorgronden en voor Sander om zijn motieven onder woorden te kunnen brengen. Relationele factoren kunnen relatiekwetsuren uit het verleden zijn, maar ook gebrekkige afspraken over seks in de sauna, waardoor er makkelijk grenzen overschreden konden worden. Aanvullende afspraken zijn wellicht nodig, zoals een relatiecontract (zie Dijkstra e.a., 2023), waarin in heel concrete termen van gedrag wordt beschreven wat wel en niet kan met anderen. Dit zal Irma’s vertrouwen doen toenemen. Individuele factoren als werkstress, comorbiditeit, etc. moet je ook begrijpen en naast de relatietherapie aanpakken. Belangrijk hierbij is te onderzoeken welke betekenissen de affaire met Suzan voor Sander heeft. Je kunt hierbij gebruik maken van de inzichten van Scott Wooley (zie Deij, 2015). Misschien zegt dit ook iets over wat hij mist bij Irma. Omgevingsfactoren kunnen zijn: vrienden uit hun studententijd die gewoon zijn met polyamorie, de sauna. Sander’s gezin waarvan vader vreemdging. Bespreek hun invloed op het gezin. Onderzoek Sander’s hoofdmotief tot iets polyamoureus: Seks of liefde? Wat zal hij het meest gaan missen als Suzan niet meer in zijn leven is?
Stap 5 Hoe het vertrouwen te herstellen?
De rol van de ontrouwe partner moet van dader naar helper veranderen. Sander mag gaan beseffen dat hij hiertoe belangrijk is voor Irma. Irma zal vanuit haar gekwetstheid verlangen dat hij haar vertrouwen weer zal moeten verdienen. Dit is een belangrijke notie van Abrahms Spring (2012). Sander moet in dit geval zelf initiatieven gaan ontplooien, startend met de vraag: ‘Wat heb jij, Irma, van mij nodig om meer vertrouwen te gaan krijgen?’ Dat kunnen beloftes zijn die Sander kan geven, waarbij hij kan tonen dat hij ze naleeft. Dit kan desnoods door in zijn laptop en telefoon te laten kijken. Zijn drang naar Suzan zal door de onthouding van het contact afgenomen zijn.
Wel moet er een verkennend gesprek gevoerd worden in de trant van: wat als? Bijvoorbeeld: ‘Wat als ik, Sander, één keer per maand met Suzan naar bed ga en haar verder als een friend met benefits beschouw? Of alleen als een seksbuddy houden, wat natuurlijk ook afhankelijk is van Suzan’s wensen?’ Deze onderwerpen liggen nog supergevoelig, maar leggen wel bloot waar Sander en Irma zitten qua verwerking. Als Irma niet toe is aan zo’n gesprek kan er met haar in een individuele sessie ingecheckt worden wat jaloezie met haar doet, en wat zij werkelijk nodig heeft van Sander opdat ze goed haar grenzen aan kan geven in een gezamenlijk gesprek. Ze hebben nogal wat opties. Ze zouden kunnen besluiten Suzan stap voor stap enige ruimte in hun relatie in te laten nemen als een secundaire liefdesrelatie richting polyamorie (regels hiervoor vind je in Liefde en vrijheid in gay-relaties, hoofdstuk 12). Of Sander kan Suzan alleen als vriendin houden zonder seks en (vooralsnog) zonder thuisafspraakjes. Ze zouden ook samen kunnen besluiten volledig van het sekscontact met Suzan af te zien en voor verbetering van de seks met elkaar te gaan. Voor verdere gedragsverandering kan Sander als ondersteuning een signaleringsplan voor zichzelf maken, eventueel met Irma samen (zie Liefde en vrijheid in gay-relaties, hoofdstuk 8). Dat zou Irma weer meer vertrouwen kunnen geven.
Stap 6 Hoe de relatiekwetsuur te helen?
In fase twee van het EFT-traject gaat het erom dat Sander en Irma zich echt gaan verzoenen. Hiervoor kun je het helende gesprek gebruiken, en met name het tweede deel hiervan, ook wel vallend blad-methodiek genoemd (Johnson, 2014). Irma’s vertrouwen hoeft nog niet volledig terug te zijn. Vergeven is iets anders dan vertrouwen. Belangrijk is wel dat Sander van boetedoening ontslagen wordt. Verder zal de tijd moeten leren hoe Sander zich aan zijn afspraken houdt. Eventuele jaloezie van Irma zal samen besproken moeten worden. Dit zal regelmatige evaluatie vragen en verdere afstemming om de scherpe kantjes van de voornemens af te halen. De fase-twee-gesprekken zijn verder nodig om elkaars behoeften en pijnpunten te begrijpen en om desgewenst de seks met elkaar te verbeteren (zie ook het zeven-fasenmodel van Weideveld, 2024). Ook al staan hierin gay-voorbeelden, de methodiek in het model is hetzelfde voor andere liefdesrelaties.
Literatuur
- Abrahms Spring, J., & Spring, M. (2012). After the affair. Healing the pain and rebuilding trust when a partner has been unfaithful. William Morrow.
- Deij, P. (2015). Verder na een affaire. Kosmos.
- Dijkstra, P., Tamminga, A., & Barelds, D. (2023). Overspel en jaloezie. Richtlijnen voor behandeling. Boom.
- Johnson, S. (2014). Laat me niet los. Met oefeningen voor een levenslange en monogame relatie. Kosmos.
- Weideveld, M. (2024). Liefde en vrijheid in gay-relaties. Boom.
Lees verder in Liefde en vrijheid in gay-relaties
In Liefde en vrijheid in gay-relaties beschrijft Marc Weideveld hoe homostellen samen het intieme contact in hun relatie kunnen hervinden. Hoe zij kunnen herstellen van overspel en hoe zij het gesprek kunnen voeren over het openen van hun relatie, zonder de veiligheid en het onderlinge vertrouwen te verliezen. Ook biedt hij een zevenstappenmodel om seksualiteit terug te vinden in de liefdesrelatie.
