Spijt kan leiden tot eindeloze zelfkritiek, depressie en besluiteloosheid. Ben jij iemand die vaak spijt ervaart? Met deze korte vragenlijst uit het boek Had ik maar … kom je erachter. Wijst jouw spijtscore op een zekere neiging tot spijt, of zelfs op een sterke neiging? Je kan er maar beter nu achter komen – anders krijg je misschien spijt …
Een van de belangrijkste kenmerken van spijt is de neiging om stil te blijven staan bij de spijt. We noemen dit ‘piekeren’ omdat we steeds blijven denken aan hoe we het verknoeid hebben en hoe het zou zijn geweest als we een andere keuze hadden gemaakt. Het is alsof we onszelf vanbinnen uitschelden en verwijten: Dat had je niet moeten doen.
Vragenlijst over spijt
Lees elke uitspraak zorgvuldig en geef aan de hand van onderstaande schaal aan hoe je gewoonlijk denkt of handelt. Er zijn geen goede of foute antwoorden.
1 = Voor mij zeer onwaar
2 = Voor mij tamelijk onwaar
3 = Voor mij enigszins onwaar
4 = Voor mij enigszins waar
5 = Voor mij tamelijk waar
6 = Voor mij zeer waar
1 __ Als ik terugkijk op mijn eerdere beslissingen, baart het me zorgen dat ik een betere beslissing had kunnen nemen.
2 __ Als ik nadenk over het nemen van een beslissing, maak ik me zorgen dat ik ontevreden zal zijn over het resultaat.
3 __ Gedachten over eerdere beslissingen lijken me vaak dwars te zitten.
4 __ Ik denk vaak dat mijn leven beter zou zijn als ik andere beslissingen had genomen.
5 __ Ik denk vaak dat ik beter had moeten weten bij eerder genomen beslissingen.
6 __ Het is soms moeilijk voor me om te beslissen, omdat ik denk dat ik kritisch op mezelf zal zijn als het niet goed uitpakt.
Score: Tel je punten op om je spijtscore te bepalen. Scores boven de 22 wijzen op een zekere neiging tot spijt en scores boven de 26 wijzen op een sterke neiging tot spijt.
Spijt kan zich ingraven en zich vastzetten in het denken. Sommige van de meest slopende gevolgen van spijt komen voort uit het gepieker. Hoe gaat dit in zijn werk?
Emotioneel perfectionisme: ik moet deze spijt niet voelen
Bij emotioneel perfectionisme gaat het om de overtuiging dat onze emoties plezierig, redelijk en altijd logisch moeten zijn. We willen ons niet verdrietig, jaloers, boos, angstig of eenzaam voelen. Als deze emoties opkomen, raken we van streek omdat we ons zo voelen – het is niet alleen het onaangename gevoel van eenzaam zijn, maar ook de verwarring omdat we ons eenzaam voelen. Het is bijna alsof we denken: Ik moet nooit verdrietig, eenzaam, boos of hulpeloos zijn. We willen perfecte, aangename emoties. We willen emotioneel perfectionisme. We willen geen spijt hebben. Spijt is onacceptabel.
Mensen die streven naar emotioneel perfectionisme raken ontdaan over het ontdaan voelen en verdrietig over het verdrietig voelen. Ze kunnen denken dat ze blij moeten zijn, niet gefrustreerd, dat alles altijd duidelijk moet zijn, dat ze zich niet verveeld, ambivalent, teleurgesteld mogen voelen. Het probleem met deze emotionele maatstaven is dat het leven het onmogelijk gaat maken om aan deze verwachtingen te voldoen. Mensen die geneigd zijn tot emotioneel perfectionisme raken eerder van streek door spijtgevoelens – omdat ze denken dat ze deze gevoelens niet moeten hebben. Dan gaan ze piekeren en staan ze erbij stil hoezeer ze spijt van iets hebben. Ze geven anderen de schuld van hun teleurstelling in plaats van deze te accepteren en te proberen er het beste van te maken – binnen de gegeven beperkingen.
We zullen zien dat emotioneel perfectionisme het nog moeilijker maakt om met onaangename emoties te leven. Het maakt het moeilijk voor ons om deze gevoelens te accepteren, moeilijk om ernaar te luisteren, moeilijk om ervan te leren. Ik weet dat ik me soms eenzaam voel als ik naar een congres ga – ook al ontmoet ik daar veel vrienden. Ik voel me eenzaam omdat ik mijn vrouw mis. Maar ik wil het soort mens zijn dat zijn vrouw mist. En de prijs daarvoor is je eenzaam voelen. Sommige emoties horen er nu eenmaal bij.
‘Spijt is een emotie die hoort bij een interessant leven.’
Spijt is een van die emoties die horen bij een interessant leven. We kiezen er allemaal voor om dingen al dan niet te doen. Als je nooit ergens spijt van hebt, ben je niet eerlijk tegenover jezelf of je bent geen speler in het spel van het leven. Je kunt niet weglopen voor je spijtgevoelens, je kunt ze niet vermijden, je kunt geen keuzes maken die altijd goed uitpakken. Maar als je een emotionele perfectionist bent, zul je denken dat je dat wel kunt. En dat zal je spijt aanwakkeren, je nog banger maken om risico’s te nemen, en ertoe leiden dat je het gevoel krijgt vast te zitten in je bestaande situatie.
En later zul je daar spijt van krijgen.
Existentieel perfectionisme: ik moet een ideaal leven leiden
Een andere vorm van perfectionisme die spijt aanwakkert is existentieel perfectionisme, dat is gebaseerd op de ‘mythe van het ideale leven’. Hierbij gaat het om overtuigingen als: ‘Mijn leven moet altijd bevredigend zijn’, ‘Ik moet alleen doen wat ik wil doen’, ‘Ik moet altijd gelukkig zijn’, ‘Mijn relatie moet in alle opzichten geweldig zijn’, en ‘Mijn werk mag nooit saai zijn’. Het gevolg van dit existentieel perfectionisme is het ontevredenheidssyndroom, waarbij je zelden tevreden bent, voortdurend denkt dat alles beter zou kunnen en moeten zijn, voortdurend klaagt, en volhoudt dat je met minder geen genoegen neemt.
Een jongeman met een schitterende academische achtergrond klaagde over zijn baan omdat die geen voldoening gaf. Hij had er spijt van dat hij de baan had aangenomen en dacht dat hij de kans was misgelopen om iets heel spannends, opzienbarends en geweldigs te doen. Hij kon de verveling, de vaak vervelende baas, en de lange werkdagen niet verdragen. Hij droomde van het ideale leven met de ideale partner en had er spijt van dat hij niet de keuzes had gemaakt die hem voorzagen in wat volgens hem essentieel was – perfectie, voldoening en comfort.
De ‘heilige-graalmentaliteit’ – het idee dat er een geheime sleutel is die toegang biedt tot een volmaakt leven – is als het onophoudelijk najagen van geluk: je wordt er gegarandeerd ongelukkig van. Het leven is er namelijk niet op ingericht om jou gelukkig en tevreden te maken. Het leven is in feite helemaal nergens op ingericht. Het is wat je overkomt, en het is wat je verkiest te laten gebeuren voor jezelf en anderen. Deze idealisering van je leven kan te maken hebben met het gevoel dat je er recht op hebt dat alles op jouw manier gaat – maar dat is niet zo. Er is geen ideaal leven, geen perfecte emotie, en geen perfecte relatie. De volledige waaier van emoties hoort er nu eenmaal bij. Als je een leven wilt leiden dat zinvol is, zul je klaar moeten zijn voor voorspoed en tegenslag, en de keren dat het tegenzit zullen soms oneerlijk en miserabel zijn. Je verwachtingen en eisen over hoe je leven moet zijn, kunnen je spijt uitvergroten, want bij spijt gaat het altijd om de vergelijking van wat is en wat je denkt nodig te hebben. Als je existentieel perfectionisme zoekt, moet je sciencefiction lezen, niet een boek over de omgang met spijt. Eigenlijk heb je geen existentiële perfectie nodig. Hoe ik dat weet? Dat zal ik je vertellen. Je hebt het nooit gehad, en anderen ook niet. Je hebt niet iets nodig dat niemand ooit gehad heeft. Nodig is dat je je leven leeft. En spijt zal soms deel uitmaken van dat leven. Het doel is te voorkomen dat spijt je leven overheerst.
Spijtgevoelens zijn onderdeel van een interessant leven. Het is alsof je een kast vol kleren hebt en af en toe het jasje aantrekt dat gevuld is met spijt. Maar je hebt een keuze. Je kunt het terug in de kast hangen. Je kunt andere mogelijkheden, andere ideeën, ander gedrag uitproberen.
Spijt is één optie. Niet de enige.
Dit artikel en de vragenlijst staan in hoofdstuk 3 van Had ik maar … van Robert Leahy, de Nederlandse vertaling van: Leahy, R.L. (2022). If only: Finding freedom from regret. The Guilford Press.
