Seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGOG) komt ook in de zorg voor. Om wat voor SGOG in de zorg gaat het eigenlijk? Het kan gaan om seksueel contact met een patiënt, ongepaste seksuele opmerkingen, maar ook aanranding en verkrachting komen voor. Dat ook zorgverleners de grens over gaan ervaren we vaak als ongemakkelijk gegeven. Toch is het belangrijk om het zwijgen hierover te doorbreken. Door je te verdiepen in wat er allemaal gebeurt en waarom de betrokkenen zwijgen, word je beter in het signaleren en aanpakken van dit gedrag in de praktijk. Dit is deel 2 in de reeks over seksueel grensoverschrijdend gedrag door zorgverleners, waarin we bespreken waarom de collega’s van de plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag ervoor kiezen om te zwijgen.
Eerder verscheen deel 1 in deze reeks over seksueel grensoverschrijdend gedrag door zorgverleners. Lees hier: Waarom cliënten zwijgen na seksueel grensoverschrijdend gedrag door een zorgverlener.
SGOG = de afkorting voor seksueel grensoverschrijdend gedrag. In dit artikel lees je zowel de uitgeschreven vorm als de afkorting.
Collega’s die SGOG signaleren
Seksueel grensoverschrijdend gedrag blijft in de praktijk soms goed verborgen voor de omgeving. Maar in de meeste gevallen kunnen de collega-zorgverleners van plegers van SGOG het gedrag signaleren. Die collega’s zitten namelijk dicht op de situatie, bijvoorbeeld:
- Als het incident plaatsvindt op de afdeling of in de praktijk waar ze werken.
- Als ze afwijkend gedrag opmerken bij een zorgverlener en/of een patiënt. Zoals een patiënt die gespannen reageert als je de naam van de collega noemt.
- Als ze een collega horen vertellen over de vriendschap die met een ex-cliënt is ontstaan
- Als een patiënt vertelt dat hij of zij grensoverschrijdend gedrag van een zorgverlener heeft ervaren.
Toch vinden de collega’s het lang niet altijd gemakkelijk om iets met een signaal te doen. Je hoort vaak pas over hun eerdere vermoedens en ervaringen van de andere collega’s als het incident in de openbaarheid is gekomen. Dan pas blijkt soms dat er meerdere collega’s vermoedens hadden.
Waarom blijft het stil?
Er zijn verschillende redenen waarom collega-zorgverleners terughoudend zijn om hun vermoedens van seksueel grensoverschrijdend aan te kaarten. Veelal is dat geen kwade wil, maar is men onzeker of onwetend over hoe te handelen. Omstanders denken vaak dat iemand anders wel zal ingrijpen (het omstandereffect). Ze zijn soms bang voor de consequenties voor henzelf als ze hun mond opendoen. Ook denken ze soms dat het slachtoffer zichzelf wel kan redden of dat deze zelf moet bepalen of er iets mee gedaan moet worden.
Sacha, verzorgende: Mijn nieuwe patiënte Linda nam mij in vertrouwen over mijn voorganger. Als hij langskwam, verzorgde hij haar niet alleen. Hij vroeg haar ook om hem aan te raken en oraal te bevredigen. Ik mocht het aan niemand verder vertellen. Ze wilde geen aangifte en geen melding doen. Ik heb hier ontzettend mee gezeten. Ik ben bewust van mijn beroepsgeheim, maar heb ik geen morele verplichting om wel iemand te waarschuwen?
Onduidelijkheid over wat grensoverschrijdend is
Het is niet altijd duidelijk wat nu grensoverschrijdend is of niet. Hierdoor worden sommige vermoedens niet opgevolgd. In de zorg, waar een zorgverlener die betrokken is en de beste zorg wil leveren, is fysieke nabijheid tussen zorgverlener en cliënt/patiënt soms onderdeel van de zorgrelatie. Je kunt hierbij denken aan:
- tijdens een lichamelijk onderzoek of behandeling de patiënt aanraken (waar dat nodig is);
- tijdens een behandelgesprek de patiënt emotionele steun bieden door bijvoorbeeld een hand op de schouder te leggen;
- fysiek contact tijdens het ondersteunen en begeleiden van het dagelijks leven van de patiënt. Denk aan wassen, aankleden, helpen op het toilet en met het eten.
Kortom, om de beste zorg te leveren is professionele nabijheid van essentieel belang en dat maakt dat voor omstanders soms nog lastiger in te schatten of iets nog bij de behandeling hoort, daaraan bijdraagt of grensoverschrijdend is.
Een romantische affaire?
In het verlengde hiervan ligt dat collega’s seksueel contact met een patiënt soms kunnen beschouwen als een romantische affaire. Dit terwijl seksueel contact tussen zorgverlener en patiënt zelfs bij wet verboden is omdat er sprake is van een sterke afhankelijkheidsrelatie. Het feit dat de patiënt verliefd was op de zorgverlener en instemde vertroebelt de perceptie en het oordeel. Ten onrechte wordt het gedrag afgedaan als minder ernstig seksueel grensoverschrijdend. We zien zelfs collega’s die uiten blij te zijn voor het kersverse koppel. Terwijl het hier ook gaat om seksueel grensoverschrijdend gedrag dat nare gevolgen kan hebben voor beide partijen.
Loyaliteit tussen zorgverleners
Er is vaak sprake van loyaliteit tussen zorgverleners die met elkaar samenwerken. Dit speelt vooral bij zorgverleners die al langer met elkaar samenwerken en iedere dag ontzettend hard werken om samen de beste patiëntenzorg te leveren. Die loyaliteit tussen collega’s zorgt er niet voor dat je daarmee al het gedrag van een ander accepteert. Maar wel dat je twee keer nadenkt om in te grijpen, omdat het negatieve gevolgen kan hebben voor de collega, bijvoorbeeld ontslag of een tuchtzaak, en voor de relatie die je met elkaar hebt. Vooral als het seksueel grensoverschrijdende gedrag niet zwart-wit is of als je het niet direct hebt waargenomen, maar wel vermoedens of signalen hebt, betekent dit dat je die loyaliteit en relatie niet zomaar op het spel zet.
Eigen afweer
We vinden het ook moeilijk voor te stellen dat zoiets als seksueel grensoverschrijdend gedrag zich in onze nabije omgeving afspeelt. Vooral de gedachte dat ook deskundige, leuke collega’s dit kunnen doen. We zijn daarom soms geneigd twijfels over het gedrag van een collega af te doen.
‘Ik zal het verkeerd gezien hebben.’
En mede vanwege de hierboven geschetste loyaliteit en de gevolgen speelt de angst voor een valse beschuldiging ook een rol in het zwijgen. Niemand wil het op zijn geweten hebben dat een loopbaan onnodig geschaad wordt.
Sanny: Ik werk als begeleider in de gehandicaptenzorg. Mijn collega’s en ik twijfelen weleens, maar willen er niet altijd aan. Je kunt gewoon niet geloven dat jouw collega dat doet en stopt het weg. Het is ook eng om iemand te beschuldigen. Daar zitten veel gevolgen aan voor die collega. Wat als het niet klopt? Dus soms negeer je de kleine signalen en onderbuikgevoelens.
Hiërarchie in de zorg
Wat ook meespeelt is de vaak sterk hiërarchische cultuur in de zorg. Dat kan tussen beroepsgroepen spelen, denk aan een arts en verpleegkundige. Maar ook binnen beroepsgroepen, bijvoorbeeld de ervaren psycholoog tevens praktijkhouder en de beginnende psycholoog. Deze hiërarchie kan ervoor zorgen dat het signaleren en melden van SGOG, consequenties kan hebben voor je eigen positie.
Niet weten wat te doen en waar heen te gaan
Tot slot is er onduidelijkheid over waar heen te gaan en wat er gebeurt met een signaal of vermoeden over een collega. Lang niet alle organisaties hebben duidelijke procedures die het helder maken waar je met een vermoeden heen kunt als je dit niet met de betreffende collega kan of wilt opnemen. Ook is het belangrijk dat vooraf helder is wat er met een signaal gedaan wordt en hoe dit wordt opgevolgd. Juist omdat de consequenties groot kunnen zijn voor de collega.
Ondersteun zorgverleners in het nemen van verantwoordelijkheid
Hoewel het te begrijpen is dat het aankaarten van vermoedens van seksueel grensoverschrijdend gedrag lastig is, kunnen we zorgverleners beter ondersteunen in het nemen van hun verantwoordelijkheid. Werkgevers dienen ervoor te zorgen dat er heldere procedures zijn waarin ieders verantwoordelijkheid en verwachtingen duidelijk omschreven zijn. Voor zorgverleners die zelf een praktijk of organisatie hebben, betekent dit dus dat zij hier zelf voor moeten zorgen, eventueel met ondersteuning van buitenaf. Dit is nog belangrijker voor zorgverleners die in een afhankelijke positie zitten en vrezen voor de consequenties die het aankaarten voor henzelf kan hebben.
Lees meer in #MeToo in de zorgrelatie
In #MeToo in de zorgrelatie – Dat gebeurt toch niet bij ons?! lees je verhalen van patiënten, zorgverleners en hun collega’s – over flirterige appjes met een fysiotherapeut, aanranding door een huisarts en verboden relaties. We zoomen in op hoe seksueel grensoverschrijdend gedrag ontstaat. Wat doe je als je gevoelens ontwikkelt voor een patiënt? Waar ligt de grens? Hoe ga je om met vermoedens van grensoverschrijdend gedrag door een collega? En hoe draag je bij aan het voorkomen ervan?
