Naar schatting hebben anderhalf tot twee miljoen mensen in Nederland tinnitus – ook wel oorsuizen genoemd. Zeker het laatste jaar zie je deze niet te genezen aandoening steeds vaker terug in de media. Dat is terecht, want oorsuizen komt steeds vaker voor en dit probleem bespreken is nu dus urgenter dan ooit. In dit artikel ontdek je meer over tinnitus en hoe je het hanteerbaar kunt krijgen. Je leest over gehoorschade, over dat tinnitus eigenlijk geen geluid is en dat iedereen het heeft.
Een tinnitus-vrije wereld?
Frustratie en onbegrip over het vooralsnog uitblijven van een genezende behandeling – voor een groot deel van de mensen met tinnitus is dit herkenbaar. Er worden daarom initiatieven ontwikkeld voor geldinzameling ten behoeve van meer onderzoek dat zou moeten leiden tot een tinnitus-vrije wereld. In Nederland zijn het vooral de academische ziekenhuizen waar dit onderzoek plaatsvindt. Zo worden in het UMC Utrecht de mogelijkheden onderzocht van cochleaire implantatie bij het beïnvloeden van tinnitus. Maar de verwachtingen voor genezing binnen afzienbare tijd mogen niet te hoog zijn; de meeste wetenschappers vrezen dat het ogenschijnlijk eenvoudige probleem daarvoor te complex en divers is.
Het gevaar van gehoorschade
In de media wordt met zorg vastgesteld dat tinnitus een groeiend probleem is, waarbij vooral de toename bij jongeren en kinderen alarmerend is. Eigenlijk wordt al jaren vastgesteld dat het gehoor van mensen op alle leeftijden tegenwoordig slechter is dan zo’n veertig jaar geleden. De reden daarvoor wordt bij gehoorschade gelegd, ontstaan door concertbezoek met te hoge geluidsvolumes of het langdurig dragen van oortjes met harde muziek (ook tijdens het gamen).
Gehoorschade zien als oorzaak van tinnitus is misschien wat eenzijdig, maar het is wél terecht dat er aandacht voor is en dat er wordt gepleit voor het verlagen van geluidsvolumes om gehoorschade te voorkomen. De normen voor maximale geluidsvolumes bij concerten zijn bijvoorbeeld bepaald op grond van de uitgangspositie dat mensen tijdens een concert gehoorbescherming dragen. En daar houden de meeste jongeren zich niet aan.
Angst en stress in het gehoor
Maar we weten inmiddels dat tinnitus niet alleen door gehoorschade kan ontstaan. Onlangs werd speciaal aandacht gevraagd voor tinnitus bij muzikanten – een groep die door geluidsbelasting meer risico loopt, maar ook een groep die door langdurig en intensief werken met geluid het brein jarenlang heeft getraind om heel alert, nauwgezet en in detail op geluid te letten.
Een decibelmeter is in de meeste alledaagse situaties juist niet nodig of gewenst.
Daarbij is het risico dat de neuronale netwerken te sensitief en overbelast (‘gestrest’) op geluid gaan reageren. Zeker als angst voor schade aan het gehoor of bezorgdheid over het niet meer goed kunnen doen van je werk een rol gaat spelen, kan dit tot tinnitus leiden. Het is in dat kader misschien geen goed idee om mensen té bewust met geluid te leren omgaan, door regelmatig een decibelmeter te gebruiken. In de meeste alledaagse situaties is dat juist niet nodig of gewenst.
Signalen uit het brein
Tinnitus zit bij 99% van de mensen die er last van heeft niet in maar tussen de oren, namelijk in het brein. Dat maakt het ook zo complex om te behandelen. Gehoorschade leidt tot slechter horen en omdat ons brein flexibel is en zich daarbij probeert aan te passen (compenseren), kan storing ontstaan in de vorm van fantoom-geluid of overgevoeligheid voor geluid (hyperacusis). Het brein gaat actiever werken, op zoek naar de input die het mist. We noemen dat geluidsdeprivatie. Die extra activiteit en onrust geven het signaal af dat er ‘iets’ wordt gehoord. Zo’n aanpassing kan ook optreden als het gehoorsysteem overbelast of vanuit angst en stress gaat reageren. Geluid (ook het tinnitus-signaal) wordt dan te sterk beoordeeld als een mogelijk gevaar of bedreiging.
Tinnitus hanteerbaar krijgen
De op dit moment meest bewezen effectieve benadering bij tinnitus is om mensen goede uitleg over de problematiek te bieden (psycho-educatie) en geruststellende handvatten te geven voor het hanteerbaar krijgen van de klacht, indien nodig in de vorm van cognitieve gedragstherapie. Onderdeel daarvan is leren om de tinnitus minder of geen aandacht te geven en het brein rustiger te laten worden in de verwerking van geluid.
Dat wordt natuurlijk een stuk lastiger als we in de media de tinnitus als een levensbedreigend gevaar afschilderen of mensen overdreven angstig maken voor geluid. De toegenomen aandacht in de media voor dit probleem is belangrijk, maar zorgvuldigheid over de berichtgeving en beeldvorming schiet hier en daar tekort. Mensen met tinnitus kunnen, zolang er geen genezende oplossing is, goede zorg krijgen bij audiologische centra, academische ziekenhuizen en gespecialiseerde GGZ. Ook de patiëntenvereniging Stichting Hoormij speelt hierbij een belangrijke rol.
Snel deskundig oordeel en advies
Als mensen hulp zoeken bij tinnitus is het vooral van belang om de klacht serieus te nemen en ze snel naar goede informatie en hulpverlening te leiden. Zeker als iemand net met tinnitus te maken krijgt, is een deskundig medisch oordeel belangrijk. Geruststellende uitleg over wat er aan de hand is en wat je kunt doen om er minder last van te krijgen, kan veel angst, bezorgde aandacht en stress voorkomen. En angst, bezorgdheid en stress zijn precies de factoren waardoor tinnitus in het hoofd juist ‘groter’ kan worden.
Tinnitus is geen echt geluid.
Een proces dat tijd kost
Tinnitus leren toelaten en de aandacht ervoor loslaten is voorlopig de beste strategie om de last ervan te verminderen. Dat is een vorm van exposure en acceptatie die voor veel mensen aanvankelijk niet haalbaar lijkt. Daar heb je tijd voor nodig. Er zijn twee algemene adviezen die in dat proces nogal eens onderbelicht raken:
1. Tinnitus is geen echt geluid
Tinnitus is een signaal dat doet alsof er geluid is, maar het is geen echt geluid. Veel mensen beleven de tinnitus als ‘erger’ of ‘harder’ op bepaalde momenten, maar dat is meestal een kwestie van meer of minder aandacht of focus op het signaal. De gedachte dat het erger of harder is, is een angst- of stressboodschap die het signaal meer op de voorgrond zal zetten.
2. Iedereen heeft tinnitus
In feite is tinnitus een intern signaal in het brein. Dit wordt ook wel het basis-hersensuizen genoemd en dat hebben we allemaal. Omdat dit bij de meeste mensen nooit bewust is opgemerkt, heb je het waarschijnlijk nooit ‘gehoord’. Als dit signaal door verandering in het gehoor of belastende invloeden van aard verandert, wordt het bewust gemaakt en beleef je het als gevaar. Het brein vraagt je als het ware: wat moeten we hiermee? Het antwoord is simpel: we hoeven er niets mee. Het mag onbewust en onbelangrijk worden.
Arno Lieftink studeerde psychologie in Utrecht, met als afstudeerrichting functieleer en cognitieve functiestoornissen. Tegenwoordig zou dit neuropsychologie genoemd worden. Zijn afstudeerproject betrof de taalontwikkeling bij prelinguaal dove kinderen op het Rudolf Mees Instituut in Rotterdam. Hij kwam als psycholoog te werken in het Erasmus MC te Rotterdam op wat destijds de afdeling Foniatrie van de KNO heette.
Aanvankelijk was zijn speciale aandacht gericht op stotteren en stem- en slikstoornissen. Ondertussen werd hij ook aangesteld bij het UMC in Utrecht. Na enkele jaren onderzoek bij te vroeg geboren kinderen in het Wilhelmina Kinderziekenhuis verhuisde hij daar naar de volwassenen-afdeling van de KNO. Zowel in Rotterdam als Utrecht raakte hij steeds meer gespecialiseerd in het begeleiden van mensen met gehoorproblematiek en met name tinnitus en hyperacusis. Hier schreef hij in 2019 het boek Oorzaken over.
