Narcisten kunnen moeilijke mensen zijn om mee om te gaan: ze zijn op zichzelf gericht, blazen zich op en gaan in de afweer als ze kritiek ontvangen. Hun naasten moeten zich in allerlei bochten wringen om het zelfbeeld van de narcist te bevestigen. Ze hebben vaak weinig zelfvertrouwen en zijn slecht in het bewaken van hun grenzen. Kinderen van narcistische ouders ondervinden hier als volwassene vaak problemen van. Wat doet opgroeien met een narcistische vader of moeder met je? Bestsellerauteur Lindsay Gibson legt uit hoe je narcistische ouders herkent. Welke gedragspatronen heb jij ontwikkeld in reactie op je jeugd? En de belangrijkste vraag: hoe kun je het beste met narcistische ouders omgaan en ze weer loslaten?
Hoe herken je narcistische ouders?
Lindsay Gibson richt zich in haar bestseller Ongezien opgegroeid op kinderen van emotioneel onvolwassenen ouders. Narcistische ouders vallen onder deze paraplu. Vaak zijn zij als kind zelf ook niet gezien of werden ze afgewezen voor wie ze waren. Hierdoor is hun zelfbeeld beschadigd geraakt, wat ze zijn gaan compenseren door zichzelf groots te presenteren aan de buitenwereld en geen kwetsbaarheden toe te laten.
Vermoed jij dat je ouders narcistisch zijn? Dan werken de schadelijke patronen waaraan jij bent blootgesteld waarschijnlijk door in je volwassen leven. Gibson beschrijft vijf signalen hiervan:
- Je voelt je emotioneel eenzaam bij je ouders. Ze kunnen zich niet in anderen verplaatsen en erkennen jouw gevoelens niet. Daarom voel je je waarschijnlijk in de steek gelaten.
- Interacties geven een eenzijdig en gefrustreerd gevoel. Je ouderszijn op zichzelf gericht en hebben beperkte empathie en aandacht voor jou.
- Je voelt je klemgezet. Narcistische ouders dwingen jou met schaamte-, schuld- of angstgevoelens te doen wat zij willen.
- Zij komen op de eerste plaats, jij bent niet zo belangrijk. Dit geeft vaak een onzeker gevoel.
- Ze willen geen emotionele intimiteit en stellen zich niet kwetsbaar op. Verbinding maken lukt niet. Ze uiten vaker woede of geklaag, dan kwetsbare, zachte emoties.
In het artikel Vijf kenmerken van emotioneel onvolwassen ouders leer je hier meer over. Of wil je meer lezen over narcisme in het algemeen? Kijk dan eens naar het artikel Wat is narcisme?
Hoe reageer jij op je narcistische ouders?
Als kind van narcistische ouders lukt het niet om echte verbinding met ze te krijgen. Dat geeft je het gevoel dat je niet interessant of leuk genoeg bent voor je moeder of vader. Twee bekende copingmechanismen hiervoor zijn helende fantasieën en het pseudo-zelf.
Helende fantasieën
Kinderen in een situatie van narcistisch misbruik verzinnen een ‘helende fantasie’ om zichzelf beter te voelen. Dit is een fantasieverhaal vol hoop over wat je op een dag echt gelukkig zal maken. Je pijn en eenzaamheid zullen voorbijgaan als je jezelf en anderen verandert in iets wat ze in werkelijkheid niet zijn.
Denk bijvoorbeeld aan: ‘Als ik maar meegaand genoeg ben, zullen mijn ouders van me houden.’ Of: ‘Als ik maar iemand vind die me nooit meer in steek laat, verdwijnt al mijn pijn.’ Als volwassene verwacht je stiekem dat deze helende fantasieën werkelijkheid worden in je meest intieme relaties. Je denkt dat je je partner kunt veranderen als je het maar lang genoeg volhoudt. Of je stelt onrealistische eisen aan je partner. De fantasieën zijn uiteindelijk dus destructief.
Pseudo-zelf
Zien je narcistische ouders jouw ware zelf niet, of ondermijnen ze jouw natuurlijke reacties? Als kind ben je wanhopig voor een band met je moeder of vader. De oplossing lijkt dan het ontwikkelen van een pseudo-zelf te zijn. Dit pseudo-zelf vervangt uiteindelijk de spontane uitingen van je ware zelf. Het is gebaseerd op overtuigingen als: ‘Ik offer mezelf net zolang op totdat anderen van me gaan houden.’ Deze rol past vaak bij wat je ouders van je willen of verwachten.
Maar deze loskoppeling van je ware zelf vormt een probleem in intieme relaties als volwassene. Je kunt namelijk geen diepgaande en betekenisvolle relaties opbouwen vanuit een pseudo-zelf. Zonder je ware zelf is je relatie een toneelstukje. Bovendien kost het veel energie om vol te houden en heb je constant het gevoel dat je door de mand valt.
3 tips over hoe je je losmaakt van narcistische ouders
Je hebt nu hopelijk beter inzicht in waar je gedragspatronen vandaan komen. De volgende stap is: hoe ga je om met je narcistische ouders? Gibson geeft drie tips:
Tip 1: Observeer van een afstand
Als je neutraal observeert, raak je minder emotioneel betrokken bij het gedrag van je narcistische vader of moeder. Je kunt je ouders niet veranderen, maar wel jezelf beschermen.
Vaak is er in contact met narcistische ouders sprake van overdreven emotionele verstrengeling. Ze respecteren je grenzen niet, projecteren hun eigen problemen op je en je moet je rol vanuit het pseudo-zelf blijven spelen om het gezin bij elkaar te houden.
Door je ouders te observeren als een antropologisch veldonderzoeker plaats je jezelf buiten de gezinsstructuur en bewaar je de nodige afstand. Tel rustig je ademhaling en observeer dan hoe je ouders zich gedragen. Welke woorden zou je gebruiken om hun gezichtsuitdrukkingen te beschrijven? Wat zeggen ze via hun lichaamstaal? Hoe klinkt hun stem? Denk bijvoorbeeld aan:
- Klinkt hun stem kalm of gespannen?
- Maken ze een starre of flexibele indruk?
- Is er blijdschap, boosheid, verdriet of angst te lezen in hun gezichtsuitdrukking?
Tip 2: Houd rekening met het emotionele ontwikkelingsniveau van je ouder
Hoe bedrevener je bent in de observerende houding, hoe beter je je ouders kunt inschatten. En als je de mate van emotionele ontwikkeling van de ander begrijpt, blijven pijnlijke interacties je bespaard. Richt je op jouw doel in de omgang met je narcistische ouders, niet op de uitkomst of hun reactie. Zeg duidelijk wat je voelt of wilt, en geniet van het moment van zelfexpressie, maar laat het idee varen dat je ouder naar je moet luisteren of moet veranderen.
Bedenk voor elke interactie welk doel jij zelf hebt. Bepaal vooraf de tijdsduur en onderwerpen. Bijvoorbeeld: ik zeg tegen mijn ouders dat ik met Kerstmis niet langskom. Of ik vraag mijn vader of hij aardiger wil zijn tegen mijn kinderen.
Tip 3: Neem afscheid van je oude pseudo-zelf
Zit je vast in een pseudo-zelf of probeer je een helende fantasie te verwezenlijken? Emotionele vrijheid begint pas als je dit loslaat. Blijf waarnemen wat jij voelt en hoe de andere persoon handelt. Op die manier blijf je dicht bij je ware expressie zonder mee te gaan met de verwachtingen van je ouder.
Uiteindelijke bevrijding bereik je door de voorkeur van je ware zelf te volgen en in je eigen individualiteit te blijven. Als je vanuit een observerende rol je narcistische ouders bestudeert, ken je de realiteit van de situatie en hun emotionele ontwikkelingsniveau. Daarom zal jouw ware zelf met precies de goede reactie komen. Het enige wat je hoeft te doen is hiernaar te luisteren – keer op keer opnieuw.
Lees verder: Loskomen van emotioneel onvolwassen mensen
Je leest hier meer over in het nieuwe boek van Lindsay Gibson: Loskomen van emotioneel onvolwassen mensen. Dit boek is een praktische handleiding die ervoor zorgt dat je niet (opnieuw) gegijzeld wordt door emotioneel onvolwassen personen.
Als je opgegroeid bent met narcistische ouders, moet je als volwassene enorm je best doen om je ware zelf te vinden en te helen. Soms schiet je weer terug in de rol van vroeger. Hoe zorg je dat je niet in dezelfde emotionele valkuilen trapt? Gibson schetst verschillende situaties waarin je kunt belanden en hoe je hier het beste mee om kunt gaan.
