Als je ‘in de boom zit’, dan zie je wat er echt gebeurt, zonder dat dit gekleurd is door je uil (je gedachten en gevoelens). Vanuit de boom ziet iedereen hetzelfde, het is alsof je door de lens van een camera naar de situatie kijkt. De boom helpt je om je aandacht te richten op wat er op dat moment is en deze aandacht vast te houden. Een boom heeft ook sterke wortels waardoor zij bij een storm wel zal buigen, maar over het algemeen niet zal omvallen. Ook ouders en hun kinderen kunnen net als een boom meebewegen met langsrazende emoties, waardoor ze niet snel omvallen. Moeder en orthopedagoog Anne Berg heeft op basis van het ACT4life-model, waarin technieken uit de Acceptatie en Commitment Therapie (ACT) zijn verwerkt, het boek Opvoedgedoe voor ouders geschreven. In de voorpublicatie deelt ze inzichten en een oefening: ‘Zit in de boom’, die je als ouder alleen of samen met je kind kunt doen.
Deze voorpublicatie komt uit het boek Opvoedgedoe van Anne Berg – Hoofdstuk 2, Je zintuigen – de boom, en is bewerkt en ingekort door de redactie van Boom Psychologie & Psychiatrie.
Uitleg over de metaforen uit het boek:
De boom staat voor je zintuigen en geeft informatie over wat echt, feitelijk zo is, in je lichaam en om je heen.
De uil staat voor je gedachten en gevoelens, sinds geboorte is de uil jouw beschermer.
Kinderen trainen hun zintuigen en luisteren naar hun lichaam
Kinderen worden geboren als boom en blijven de eerste jaren veel in de boom zitten. Zintuigen zijn hun eerste bron van informatie. Wanneer een baby honger, pijn of een vieze luier voelt of het koud of warm heeft, gaat ze huilen om de ouder in te laten grijpen en zo te overleven. Een baby knijpt haar oogjes dicht bij fel licht en wordt rustig van de zachte stem of een aanraking van de ouder.
Jonge kinderen zijn nog erg gericht op hun omgeving in het hier-en-nu, zonder dat hier veel gedachten bij komen kijken. Kinderen kunnen langdurig spelen met stickers, zand eten, konijnenkeutels bestuderen, oprecht verbaasd en geïnteresseerd luisteren naar gezang van vogeltjes, voelen aan de zachte stof van een knuffel of in een boom klimmen. Hiermee trainen ze automatisch hun zintuigen, waardoor ze goed naar hun lichaam kunnen blijven luisteren.
Geen verbinding noch vertrouwen meer door de uil
Naarmate we opgroeien worden we echter steeds cognitiever, onze uil gaat zich steeds sterker ontwikkelen. Hiermee komen we verder van de boom af te staan en raken we steeds meer de verbinding met ons lichaam en het vertrouwen in onze zintuigen kwijt. In plaats van lekker in de boom te zitten en gewoon te ervaren wat er om ons heen gebeurt, gaat onze uil conclusies trekken als:
‘Ik kan hier niet op de grond gaan zitten om naar de bloemetjes te kijken, want dan wordt mijn dure broek vies’ of ‘Mijn zachte lievelingstrui mag ik alleen thuis aan, want anders zullen anderen vinden dat ik er gek uitzie.’
Geen oog meer voor wat telt
We komen steeds meer in ons hoofd en vast in onze gedachten te zitten. Je blijft maar malen. Zo bedenk je bijvoorbeeld wat je allemaal nog moet doen en ben je een lijstje aan het maken van de boodschappen die nog gedaan moeten worden.Doordat je zo in je hoofd zit en je laat opslokken door alles wat je uil je te vertellen heeft, heb je helemaal niet door dat je kind voor het eerst een handstand maakt, hoor je niet echt wat je partner vertelt over een goed boek dat hen heeft gelezen, voel je de zon niet op je lichaam en ruik je de geur van het pas gemaaide gras niet.
Hoe ouder we worden, hoe vaker ons dit gebeurt. We zijn er niet met onze aandacht bij, maar laten ons in beslag nemen door onze uil. Hierdoor missen we dingen die eigenlijk belangrijk voor ons zijn.
Zodra kinderen twijfelen
Als we in ons hoofd zitten, is het ook lastiger om de dingen die we doen, goed te doen. Wanneer kinderen ouder worden zullen zij dit ook gaan ervaren. Bijvoorbeeld een kind dat met een vriendje speelt maar ondertussen wordt lastiggevallen door de twijfels van haar uil: ‘Vindt zij me wel aardig, wil zij wel met me spelen, doe ik het wel goed?’ Of dat het niet lukt om op te letten in de klas vanwege gedachten aan een ruzie tussen haar ouders de avond ervoor.
Hoe de boom kan helpen
Heb je weleens gemerkt dat je minder last hebt van piekergedachten wanneer je iets echt leuks aan het doen bent? Je bent dan vaak even vergeten waar je allemaal mee zit. Maar op het moment dat je weer thuiskomt, gaat je uil vaak weer fladderen.
Ons hoofd kan over het algemeen maar één ding tegelijk: of helemaal opgaan in een activiteit (waardoor je je uil minder hoort schreeuwen), of helemaal opgaan in piekergedachten waardoor je minder aanwezig bent bij en kunt genieten van de activiteit. Het doen van boomoefeningen, oefenen met het inzetten van je zintuigen (zie hierna), kan helpen om weer meer te gaan luisteren naar je zintuigen.
Oefening: zit in de boom
Door ‘in de boom te zitten’, je zintuigen in te zetten bij de dingen die je doet, train je het bewust verleggen van de aandacht van wat er zich in je hoofd afspeelt, naar de situatie waarin je bent en naar de mensen om je heen van wie je houdt. Hierdoor ben je met je aandacht bij wat je aan het doen bent, en zul je merken dat je uil direct wat minder stemvolume over heeft om tegen je aan te kletsen.
Je komt meer in het hier-en-nu en laat je minder leiden door je uil. Als je je meer laat leiden door je zintuigen, kun je adequater reageren, bewust je aandacht richten op wat op dat moment belangrijk voor je is en bijvoorbeeld meer genieten van de momenten met je gezin.
Probeer de komende tijd bij dagelijkse activiteiten eens om je meer bewust te zijn van wat je opmerkt met je zintuigen. Wat ervaar je hierbij? Wat doet het met je uil? Kijk ook eens wat er gebeurt als je meer in de boom gaat zitten (focust op wat je om je heen hoort, ziet, ruikt, proeft, voelt) op het moment dat je kind iets doet wat sterke emoties bij je oproept (frustratie, boosheid, verdriet, angst).
Wanneer je kind wordt overspoeld door emoties
Ook wanneer je ziet dat je kind wordt overvallen door een storm van emoties, bijvoorbeeld wanneer je peuter een woede-uitbarsting heeft omdat jij ‘nee’ hebt gezegd, of wanneer je puber ontroostbaar is door een negatieve opmerking van een vriend, kan de boom helpen.
Wanneer je kind wordt overspoeld door emoties heeft het geen zin om direct het gesprek aan te gaan. Hiervoor moet de storm eerst gaan liggen. Om hierbij te helpen kun je de emotie die je ziet erkennen en vervolgens de aandacht helpen verleggen naar wat je kind met de zintuigen kan waarnemen. Bijvoorbeeld:
‘Volgens mij gaat jouw uil hier heel erg van fladderen, klopt dat? Het is vervelend dat je … niet mag, ik snap dat je daar boos om bent en dat mag ook.’
‘Hé, had je al gezien dat we nog steeds op de kinderboerderij zijn?’
‘Kijk maar eens naar die varkentjes daar! Hoor je de vogeltjes fluiten?’
Op deze manier help je je kind de focus te verleggen van de storm in haar hoofd naar het hier-en-nu. Daarnaast geef je erkenning voor de gevoelens van je kind, want deze mogen er ook zijn, in plaats van dat je je kind afleidt van deze gevoelens.
Lees meer in Opvoedgedoe
Opvoedgedoe gaat niet over het ‘wegmaken’ van problemen of het ‘ombuigen van negatieve gedachten’. In plaats daarvan geeft het handvatten hoe je, in de opvoeding, lastige gedachten en gevoelens kunt dragen, en flexibel kunt reageren op uitdagende situaties. Dit boek is gebaseerd op het ACT4life-model, waarin technieken uit Acceptatie en Commitment Therapie (ACT) vertaald zijn naar makkelijk toe te passen oefeningen en levendige metaforen (zoals de boom en de uil). Metaforen die je ook goed met je kind kunt bespreken. Zo kunnen jij en je kind eenzelfde taal gaan spreken en kun je je kind helpen opgroeien met een gezonde kijk op gedachten en gevoelens.
Over de auteur
Anne Berg is orthopedagoog en moeder. In 2021 werd zij gegrepen door Acceptatie en Commitment Therapie (ACT). Zij heeft verschillende opleidingen op dit gebied gevolgd. Tijdens het toepassen van ACT in gesprekken heeft zij ervaren hoe goed deze methode aansluit bij
