Burn-out is op dit moment de belangrijkste veroorzaker van ziekteverzuim. Wat is het verschil tussen een burn-out en stress? Welke fases zijn er vlak voor een burn-out? En wist je dat burn-out eigenlijk geen officiële diagnose is? In dit artikel lees je meer over burn-out, de vijf fases van stress en de stappen naar herstel.
Hoe onderscheid je burn-out van ‘gewone’ stress?
Burn-out is een staat van uitputting die gekenmerkt wordt door extreme vermoeidheid, mentale afstand en het moeilijker kunnen reguleren van emoties en cognitieve processen. Je voelt je uitgeput, bent prikkelgevoelig en kunt je slecht concentreren. Hoe verschilt dit van ‘gewone’ stress?
Stress is de spanning die je voelt als je omgeving iets van jou eist. Een beetje spanning is best nuttig. Het zorgt ervoor dat je extra alert bent tijdens een rijexamen of sollicitatiegesprek. Maar stress wordt ongezond als je omgeving te veel van je vraagt. Of als je te veel van jezelf vraagt.
Vijf fases van stress
Burn-out en stress bevinden zich op een glijdende schaal. We onderscheiden vijf verschillende fases, waarbij je tijdens de eerste fase nergens last van hebt en in de laatste fase burn-out-klachten ondervindt. In de tussenliggende fases ervaar je stress op verschillende niveaus:
- Fase 1: Je voelt je uitgerust en ervaart geen stressklachten. Je slaapt goed, hebt een goede balans tussen in- en ontspanning en denkt helder na.
- Fase 2: Je voelt je vermoeid en hebt milde fysieke klachten zoals hoofdpijn. Je slaapt slechter en reageert humeurig. Je hebt minder zin in leuke dingen.
- Fase 3: Je voelt je overbelast en het lukt nog maar net om alle ballen in de lucht te houden. Je slaapt slecht en herstelt onvoldoende. Je merkt dat je vaak dingen vergeet en chaotisch bent.
- Fase 4: Je voelt je overspannen. Je hebt een chronisch slaaptekort en hebt moeite met overzicht bewaren en beslissingen nemen. Leuke dingen voelen als ‘moeten’.
- Fase 5: Je hebt een burn-out. Je voelt je uitgeput, hebt lichamelijke klachten en functioneert niet meer goed.
Als je voelt dat je in fase 2 of 3 zit, kun je nog herstellen door rust of vakantie te nemen. Maar als je eenmaal in fase 5 zit, is simpelweg een vakantie nemen niet meer genoeg. Kom dus op tijd in actie als je stress ervaart en werk aan je herstel. Als je niets verandert, krijg je mogelijk een burn-out.
Kenmerken van een burn-out
Wanneer heb je een burn-out? De symptomen en klachten kunnen per persoon verschillen, maar je kunt letten op de volgende kenmerken:
- je extreem uitgeput voelen
- slecht kunnen organiseren
- geen interesse hebben in anderen
- niets kunnen of willen oppakken
- slecht slapen
- verstoorde spijsvertering
- veel piekeren en een gejaagd gevoel
- grote prikkelgevoeligheid
- verminderde concentratie
- emotioneler reageren (‘kort lontje’ hebben)
- gevoel van machteloosheid ervaren (verlies van grip op de situatie)
- je dagelijkse bezigheden (werk, studie, thuis) lukken niet meer
Burn-out is geen officiële diagnose
De term burn-out wordt vaak gebruikt, maar wist je dat burn-out geen officiële diagnose is? Er is veel discussie over, dus houd dat in je achterhoofd. Zo overlappen kenmerken van een burn-out met andere psychische problemen, zoals depressie en angst. Bovendien zorgen bijvoorbeeld ook schildklieraandoeningen, diabetes of bloedarmoede voor een intens gevoel van vermoeidheid. Daarom is het lastig om te definiëren wat een burn-out precies is.
Psychiater en hoogleraar Christiaan Vinkers zegt dat geen enkele arts burn-out kan vaststellen. Het bestaat niet als diagnose en dat is een probleem. Want nu worden mensen met het label burn-out vaak aan de vrije markt van zelfverklaarde burn-outcoaches en ervaringsdeskundigen overgelaten.
Mensen met het label ‘burn-out’ hebben vaak zeer ernstige klachten en zitten lang thuis. Daarom is het van belang om het verschijnsel burn-out beter te onderzoeken en definiëren. We moeten hierbij niet alleen kijken naar wat wel en geen burn-out is, maar de weg ernaartoe ook onderzoeken. Waarom gaat het mis? Wanneer ontregelt iemand door stress? En hoe kunnen we eerder ingrijpen?
Wie loopt risico op een burn-out?
Stress kan iedereen ontregelen en uitmonden in wat we een burn-out noemen (ook al is dat dus geen officiële diagnose). Herinner je je de vijf fases nog van hoe een burn-out geleidelijk ontstaat? De kans is groter dat dit gebeurt als er bepaalde persoons- en omgevingsfactoren spelen.
De volgende persoonskenmerken maken dat je gevoeliger kan zijn voor het ontwikkelen van een burn-out:
- sterke betrokkenheid bij je werk en/of gezin
- erg loyaal zijn
- hoge motivatie hebben
- veeleisend voor jezelf zijn (perfectionistisch)
- groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben
- slecht je eigen grenzen bewaken
- moeilijk om hulp kunnen vragen
- moeilijk nee kunnen zeggen
- niet goed gevoelens kunnen uiten
- laag gevoel van eigenwaarde hebben
- niet goed kunnen relativeren
Werkomstandigheden
Daarnaast spelen specifieke werkomstandigheden een rol bij het ontstaan van burn-out. Dit gebeurt bijvoorbeeld als er te hoge eisen aan je worden gesteld op je werk, je weinig autonomie hebt over je werkzaamheden en je conflicten ervaart met je collega’s of leidinggevende. Of misschien ben jij of je werkgever wel ontevreden over je functioneren.
Het kan ook simpelweg zijn dat je werk of het bedrijf waarvoor je werkt niet meer bij je past, of dat je werk geen uitdaging meer biedt of energie geeft. Als er dan ook onvoldoende hulpbronnen zijn, zoals een steunende leidinggevende of behulpzame collega’s, loop je risico op een burn-out.
Persoonlijke omstandigheden
Tot slot spelen privéomstandigheden een rol. Denk bijvoorbeeld aan een scheiding, relatieproblemen, financiële zorgen, ziekte of overlijden. Ook kunnen gebeurtenissen die positief zijn, maar wel een grote verandering met zich meebrengen, stress opleveren. Denk dan aan een verhuizing of het krijgen van een kind.
Hoe herstel je van een burn-out?
Wat moet je doen als je een burn-out hebt? Herstellen van een burn-out wordt meestal begeleid door de huisarts, een praktijkondersteuner (POH-GGZ) of een psycholoog. De behandeling van burn-out richt zich op beter omgaan met stress en spanning. Medicijnen helpen niet om sneller te herstellen.
3 fases van herstel
Vroeger werd gedacht dat alleen rust nemen voldoende was om te herstellen van een burn-out, maar dit klopt niet. Je hebt een actieve aanpak nodig om te voorkomen dat je opnieuw een burn-out krijgt. We onderscheiden drie fases van herstel:
1. Begrijpen en accepteren
In de eerste herstelfase leer je begrijpen en accepteren dat je een burn-out hebt. Rust en ontspanning zijn hierbij belangrijk. Denk na en praat over de oorzaken van je burn-out, bijvoorbeeld met je huisarts, een praktijkondersteuner of een psycholoog. Deze fase duurt gemiddeld drie weken.
2. Oplossingen bedenken
De tweede fase van herstel kenmerkt zich door oplossingsgericht denken. Je zet de mogelijke oorzaken van stress op een rijtje en bedenkt oplossingen voor deze problemen. Ook kijk je hoe je in de toekomst met stress en moeilijkheden kunt omgaan. Deze fase duurt gemiddeld drie tot zes weken.
3. In actie
Tot slot voer je in de derde herstelfase de oplossingen uit. Je pakt steeds meer taken op en hervat zo stapje voor stapje je normale bezigheden. Hierdoor ga je je steeds beter voelen. Deze fase duurt gemiddeld zes weken.
Meer lezen over burn-out?
Wil je meer te weten komen over burn-out en het herstel hiervan? Verdiep je dan in de volgende boeken, artikelen en websites:
- Boek Boost je eigenwaarde – Meer zelfzorg en minder stress van Mirjam Engelkes
- Whitepaper Burn-out van het NIP
- Interview met Christiaan Vinkers in de Volkskrant
- Thuisarts.nl
