Een licht verstandelijke beperking (LVB) kenmerkt zich door een IQ tussen de 50 en 70, maar is zoveel meer dan dat. Mensen met een licht verstandelijke beperking hebben ook een lage zelfredzaamheid en vaker psychische problemen. Lees in dit artikel wat de kenmerken van LVB zijn, welke problematiek er vaak bij komt kijken en hoe je met een licht verstandelijke beperking een fijn leven leidt.
Een licht verstandelijke beperking: overzicht en cijfers
Naar schattingen van het Sociaal en Cultureel Planbureau spreken we over ruim een miljoen mensen in Nederland (een op de zeventien) met een LVB. Dit betekent dat ze een IQ hebben tussen de 50 en 70 of tussen de 70 en 85 (zwakbegaafdheid). Volgens de zogeheten normaalverdeling is het gemiddelde IQ in Nederland 100. Daarnaast hebben ze over het algemeen een lage sociale zelfredzaamheid.
Mensen met een licht verstandelijke beperking kunnen niet aan de verwachtingen die de omgeving aan ze stelt voldoen op basis van hun kalenderleeftijd en cultuur. Het blijkt dat ze drie- tot viermaal meer kans hebben om psychische problemen te ontwikkelen dan mensen zonder verstandelijke beperking.
De cijfers liegen er niet om (Landelijk Kenniscentrum LVB, geraadpleegd 2024):
- 30% van de daklozen heeft vermoedelijk een licht verstandelijke beperking;
- bij 30% van de raadsonderzoeken naar seksueel misbruik speelt LVB (bij de ouder en/of het kind) een rol;
- 30 tot 40% van de gedetineerden heeft vermoedelijk een LVB;
- 40% van de patiënten in de GGZ hebben vermoedelijk een LVB;
- 75% van de mensen met een LVB krijgt ondersteuning in het dagelijkse leven.
Als je een licht verstandelijke beperking hebt, ben je dus kwetsbaar en hoor je meestal hulp te ontvangen. De statistieken laten zien dat 40 tot 55% van de mensen met een licht verstandelijke beperking actief is op de arbeidsmarkt en 55% regulier basisonderwijs volgt.
Wat zijn de kenmerken van een licht verstandelijke beperking?
Op het eerste gezicht zie je niet of iemand een licht verstandelijke beperking heeft. Pas als je iemand beter leert kennen, neem je kenmerken in het gedrag waar. Kenmerken doen zich voor in het conceptuele, sociale en praktische domein. Om een diagnose te stellen is er dan ook meer nodig dan alleen een IQ-test.
- Taalbegrip en -gebruik. Woordenschat en zinsopbouw is vaak beperkt, hoewel je soms wel termen en gezegdes kopieert van anderen. Technisch lezen vind je makkelijker dan begrijpend lezen.
- School en werk. Op deze plekken wordt er van je verwacht dat je zelfstandig te werk kan gaan. Maar plannen, prioriteiten stellen en uitvoeren van taken vind je lastig.
- Manier van denken. Je denkt heel concreet en hebt moeite met kloklezen en abstracte rekensommen. Je schrijft bijvoorbeeld fonetisch (je spelt zoals je het hoort) en maakt spelfouten.
- Sociale contacten. Het onderhouden van sociale contacten kan lastig zijn en het inlevingsvermogen is beperkt.
- Vrije tijd. Je hebt vaak hobby’s die niet passen bij je kalenderleeftijd.
- Praktische vaardigheden. Je hebt moeite met omgaan met geld, persoonlijke verzorging, het huishouden of het hanteren van je agenda.
- Emoties. Mogelijk heb je een verminderde impulscontrole. Of last van extreme boosheid of juist teruggetrokken gedrag.
LVB heeft ook sterke kanten. Zo zijn mensen met een LVB vaak behulpzaam, enthousiast, eerlijk en direct. En kunnen bijvoorbeeld goed met dieren omgaan of zich goed op één taak richten.
Welke problematiek komt er bij LVB kijken?
We hebben het al aangestipt: mensen met een licht verstandelijke beperking hebben vaker psychische problemen. Dit komt omdat er bij mensen met een LVB relatief veel risicofactoren aanwezig zijn, zoals ongezonde leefstijl, genetische kwetsbaarheid, weinig zelfvertrouwen, verminderde impulscontrole, armoede en gebrek aan een sociaal netwerk.
Mensen met een licht verstandelijke beperking zijn dan ook oververtegenwoordigd in de GGZ. Ze hebben drie keer zoveel kans op een onvrijwillige opname en vier keer meer kans op een gedwongen behandeling. Ook hebben ze verhoogde kans op traumatische ervaringen, zoals mishandeling, incest, tienerzwangerschappen of gedwongen prostitutie. Ze vormen een makkelijke prooi voor loverboys en andere kwaadwilligen.
Verder komen mensen met een LVB vaak moeilijk mee in de maatschappij, wat soms leidt tot voortijdig schoolverlaten, werkloosheid en armoede. Tot slot zijn ze erg kwetsbaar voor verslavingen en laten ze hierbij extra schadelijke patronen zien.
Negatief zelfbeeld bij mensen met een LVB
Als je een licht verstandelijke beperking hebt, loop je het risico om langdurig overvraagd te worden. De omgeving ziet aan de buitenkant niet dat je beperkt bent. Of je schat jezelf te hoog in. Bij overvraging loopt de stress op en gaat je functioneren achteruit. Het gevolg is faalervaringen, frustraties en een negatief zelfbeeld. Hierdoor overvallen gevoelens van somberheid of verdriet je vaak. Je komt op deze manier terecht in een neerwaartse spiraal.
Zorg en behandeling voor een licht verstandelijke beperking
Een licht verstandelijke beperking is deels erfelijk en kan niet genezen worden. Wel kun je er goed mee leren leven en participeren in de samenleving door rekening te houden met je kwetsbaarheden. We bespreken de belangrijkste leefgebieden waarop de zorg is ingericht, namelijk wonen, werk en dagbesteding en behandelingen.
Een dag in het leven van iemand met een LVB
In het programma ‘Net ff anders’ van KRO-NCRV volgt Marlijn Weerdenburg zes jongvolwassenen met een lichte verstandelijke beperking. Kijk hier hoe Shanice haar leven inricht:
Wonen
Er bestaan groepswoningen speciaal voor mensen met een licht verstandelijke beperking. Dit zijn kleinschalige wooneenheden in de wijk. Sommige mensen met een LVB wonen op een speciale zorglocatie of beschut terrein.
Tegenwoordig ligt de nadruk vooral op eigen appartementen in een woonwijk. Je woont dan zelfstandig, maar krijgt hierbij wel begeleiding als je daar behoefte aan hebt. Ook kun je gebruikmaken van inloophuizen, waar je hulp krijgt van begeleiders of waar je met andere cliënten samen activiteiten onderneemt.
Werk en dagbesteding
Sommige mensen met een LVB verdienen hun eigen inkomen, terwijl anderen leven van een uitkering zoals een Wajong. Wat betreft werk en dagbesteding is er steeds meer zorg op maat mogelijk. Denk bijvoorbeeld aan beschermde dagactiviteitencentra, vrijwilligers- of betaald werk in sociale werkvoorzieningen of werk binnen een regulier bedrijf, al dan niet onder begeleiding van een coach.
Behandeling
Naast passend wonen en werk of dagbesteding zijn er behandelingen beschikbaar voor LVB. Een goede diagnostiek is hierbij het startpunt. Naast LVB speelt er mogelijk meer problematiek, zoals verslaving of trauma. Het is belangrijk dat de hulpverlening hierop screent en er geen tunnelvisie ontstaat.
Denk bij een behandeling bijvoorbeeld aan cognitieve gedragstherapie. Academische Werkplaats Kajak heeft voorwaarden en richtlijnen opgesteld voor het toepassen van cognitieve gedragstherapie bij jongeren met een LVB. Ook is het werken aan een positief zelfbeeld belangrijk. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld Een positief zelfbeeld. Behandelprotocol zelfbeeld bij LVB. Tot slot biedt ambulante begeleiding uitkomst. Je ontvangt dan hulp bij allerlei praktische zaken, zoals financiën, werk, opleiding of huisvesting.
Meer weten over LVB?
Wil je meer lezen over leven met een licht verstandelijke beperking en de bijkomende problematiek en behandelmogelijkheden? Bekijk dan de volgende bronnen:
- Boek Een positief zelfbeeld van Manja de Neef, Rinke Giesen en Wilma van Langen
- Handboek emotionele ontwikkeling en verstandelijke beperking van Jac de Bruijn, Ad van den Broek, Jolanda Vonk en Brian Twint
- Handboek LVB en verslaving van Joanneke van der Nagel, Marion Kiewik en Robert Didden
- Landelijk Kenniscentrum LVB
- Expertisepunt Verstandelijke Beperking
