De Week van de psychiatrie biedt een mooie gelegenheid om vooruit te kijken. Welke ontwikkelingen gaan ons vak en werkveld de komende jaren beïnvloeden? Vanuit mijn nieuwe rol als programmaleider van het onderwijsbureau van de NVvP, zie ik veel ontwikkelingen langskomen in opleidingsland. Daarin zijn verschillende trends te ontwaren. Hoe kunnen we toekomstbestendig opleiden?
Flexibilisering van opleidingen
Medische vervolgopleidingen worden steeds flexibeler, zodat ze beter aansluiten op individuele behoeftes van de arts in opleiding. Dat zijn ook de uitgangsprincipes van het landelijk opleidingsplan De Psychiater geweest. Daarnaast moeten we rekening houden met veranderende behoeftes van de maatschappij: vergrijzing en stijgende levensverwachting, een toenemende zorgvraag, en personeelstekorten.
Daarvoor is misschien nóg meer flexibilisering nodig. Zo doet het project Opleiden 2025 van de Federatie Medisch Specialisten een voorzet om de structuur van de medisch-specialistische vervolgopleiding aan te passen, met meer onderlinge samenhang van de generalistische inhoud, en meer verbinding tussen verschillende specialismen. Flexibilisering die ons in staat stelt om beter in te spelen op veranderingen in de maatschappij.
Interprofessioneel opleiden
Die verbinding zullen we ook moeten blijven zoeken met andere (zorg)professionals. Dit zullen soms professionals zijn in al langer bestaande beroepen, zoals andere medisch specialisten, maar steeds vaker gaat het ook om professionals vanuit nieuwe disciplines, of zelfs andere sectoren zoals welzijn of onderwijs. Zulk vergaand interprofessioneel werken, in een netwerk, vraagt ook om verdergaand interprofessioneel opleiden.
Veelvoorkomende werksituaties kunnen we via simulatie oefenen, om daarbij te leren van elkaar, en elkaars rol en toegevoegde expertise beter te begrijpen. Er liggen veel kansen, zowel in de opleiding tot psychiater als in bij- en nascholing om te leren met en van o.a. huisartsen, specialisten ouderengeneeskunde, neurologen, psychologen, verpleegkundig specialisten enzovoorts.
‘De snelle ontwikkelingen in Artificial Intelligence, zoals recent de introductie van ChatGPT, vragen om een constante dialoog: op welke manier kunnen we hier gebruik van maken?’
Levenslang leren
Door maatschappelijke en technologische ontwikkelingen zal ons werk er in de toekomst waarschijnlijk heel anders uit gaan zien dan nu. We kunnen niet precies voorspellen welke kennis en vaardigheden studenten die nu aan de geneeskundeopleiding beginnen, nodig zullen hebben op het moment dat zij als volwaardig medisch specialist de vervolgopleiding uitstromen. Het Raamplan 2020, de blauwdruk voor de geneeskundeopleiding, speelt daarop in door in te zetten op basiskennis, basiscompetenties en een lerende houding.
Hierdoor leren studenten systematisch problemen te analyseren en aan te pakken. Het doel van onderwijs ontwikkelt zich daarmee van primair kennisverwerving naar het aanleren van hogere orde vaardigheden zoals verbanden leggen, redeneren en integreren. Hierbij zijn informatieverwerking, probleemoplossend vermogen en kunnen omgaan met verandering en (digitale) ontwikkelingen essentieel. Dit vraagt mogelijk ook een andere houding en verwachting van betrokken docenten en opleiders.
Digitale ontwikkelingen
De invloed van technologie en digitalisering op ons werk en het levenslang leren is immens. De snelle ontwikkelingen in Artificial Intelligence, zoals recent de introductie van ChatGPT, vragen om een constante dialoog: op welke manier kunnen we hier gebruik van maken?
Het hybride leren, sinds covid in een stroomversnelling geraakt, is niet meer weg te denken. De meerwaarde van online onderwijsvormen kan worden benadrukt door het leren interactief te houden en optimaal gebruik te maken van visuele elementen om complexe concepten te illustreren.
Technologie maakt het mogelijk om het leerproces verder te personaliseren, bijvoorbeeld door e-learnings die door middel van adaptieve elementen zich aanpassen aan het niveau van de lerende. Daarnaast kunnen virtual reality-toepassingen steeds vaker worden ingezet, bijvoorbeeld bij het oefenen van psychotherapeutische vaardigheden. Ook geeft dit mogelijkheden voor directe observatie en feedback, wat in de praktijk van alledag soms lastig te realiseren valt.
Tot slot brengen technologische veranderingen zoals e-learningplatforms ook mogelijkheden voor samenwerking: het is gemakkelijker geworden om discussies te faciliteren, tussen psychiaters (in opleiding) onderling, maar vooral ook met andere (zorg)professionals.
Diversiteit en inclusie
Een laatste trend is de toename van aandacht voor diversiteit en inclusie. Het recente themanummer van het Tijdschrift voor Psychiatrie laat het belang zien van rekening (kunnen) houden met verschillende culturele achtergronden en levensstijlen van patiënten, voor de diagnostiek, behandeling en preventie van psychische problemen.
‘Wat is de invloed van de huidige toelatingsmethode voor de vervolgopleiding voor de diversiteit en inclusiviteit van onze beroepsgroep?’
Daarnaast is er veel aandacht voor de diversiteit en inclusie van onze professie: de Tweede Kamer is opnieuw in debat over de mogelijkheid om plekken voor de studie Geneeskunde weer middels loting toe te wijzen. Geneeskundefaculteiten zijn al langer op zoek naar toelatingsmethoden die beter passen bij de inhoud van de opleiding, en die gelijke kansen waarborgen voor deelnemers. Wat is de invloed van de huidige toelatingsmethode voor de vervolgopleiding (vaak, sollicitatiegesprekken) voor de diversiteit en inclusiviteit van onze beroepsgroep?
Volgens cijfers van het Capaciteitsorgaan zal 1 op de 10 ingestroomde AIOS de opleiding niet afmaken. Vanuit maatschappelijk oogpunt is meer inzicht nodig hoe dit kan, en ook als werkgever kunnen instellingen dit soort uitstroom niet negeren. Mogelijk kan een andere vorm van selectie hierbij van waarde zijn.
Tot slot, een laatste overdenking voor ons vak in de toekomst: Ik bepleitte eerder al eens dat we te lang onderwerp zijn geweest van negatieve beeldvorming en framing. Maar de opleiding tot psychiater zit in Nederland gewoon goed in elkaar in vergelijking met andere Europese landen, en ook bij- en nascholing is van hoge kwaliteit. Om toekomstbestendig te blijven, is continue ontwikkeling en bijsturing nodig waarbij bovenstaande trends richting en inspiratie kunnen geven.
