Bij mensen met dementie kun je probleemgedrag nooit helemaal uitbannen. Dat is onmogelijk. Maar er zijn manieren om bepaald probleemgedrag te voorkomen en de intensiteit van het probleemgedrag te minimaliseren. Zoals bij vrijwel alles wat te maken heeft met de zorg voor iemand met dementie, draait het om proactiviteit. Het is veel gemakkelijker om lastig of destructief gedrag te voorkomen dan ermee om te gaan als het zich eenmaal voordoet. Hoe pak je dat aan?
Dit artikel komt uit het boek Zorgen voor je ouder met dementie en is aangepast en ingekort door de redactie van Boom Psychologie & Psychiatrie.
Zorg voor structuur
Veel probleemgedrag komt voort uit verwardheid van degene met dementie, die leidt tot frustratie, angst, achterdocht en het verlangen om te ontsnappen. Bij het voorkómen of minimaliseren van probleemgedrag gaat het er dus om dat je de omgeving en de dagelijkse routine van je ouder zo verandert dat er minder verwardheid optreedt. Het veranderen van de omgeving en routine van je ouder kan ook stress verminderen, het gemakkelijker maken om met situaties om te gaan en verveling en andere soorten onvervulde behoeften voorkomen.
Structureer de omgeving
We reageren allemaal op onze omgeving. Zo maken bepaalde ruimtes of plekken ons gewoon gelukkiger dan andere. En mensen met dementie zijn niet anders. Dus alles wat je kunt doen om de omgeving geruststellender en minder verwarrend te maken, zal waarschijnlijk helpen. Rommel kan bijvoorbeeld heel verwarrend zijn en angst oproepen, dus de omgeving versimpelen door rommel op te ruimen kan helpen. Dat geldt ook voor voorwerpen altijd op dezelfde plek leggen, zodat ze gemakkelijker te vinden zijn. Hoewel een beetje achtergrondmuziek kalmerend kan zijn, kunnen harde geluiden en een tv op de achtergrond moeilijk te verwerken zijn en angst opwekken.
Kleine aanpassingen in de omgeving kunnen een groot verschil maken.
Structureer de dag
Net zoals het nuttig is om de ruimte te structureren, is het ook nuttig om de tijd te structureren. Een groot probleem voor mensen met dementie is dat ze de dag niet zelf kunnen structureren, wat leidt tot vrees en frustratie. Over het algemeen geldt daarom dat je ouder zich beter zal weten te redden naarmate je meer structuur in diens dagen kunt aanbrengen en de structuur van de activiteiten elke dag handhaaft. Sommige zorgpartners zijn bang dat hun ouder verveeld raakt. Natuurlijk ervaren ouders soms onderprikkeling, en het is zeker aan te raden om af en toe een uitstapje te maken of iets bijzonders te doen. Maar over het algemeen zijn structuur en herhaling niet vervelend voor mensen met dementie, maar eerder geruststellend.
Elke vorm van verandering is altijd een uitdaging.
Wassen en slapen
Wassen en slapen behoren vaak tot de grootste uitdagingen voor mensen met dementie en beide kunnen heel wat probleemgedrag uitlokken. Vaak helpt het om het wassen vroeg op de dag te plannen, wanneer de ouder meer energie heeft en minder verward is. Het kan nuttig zijn als je het wassen combineert met iets waar je ouder van houdt – die is misschien meegaander bij het wassen als daarbij bijvoorbeeld favoriete muziek wordt gedraaid, of als er een favoriete snack bij wordt gegeten, of als het samengaat met aromatherapie (of een favoriete parfum of aftershave) of een zachte massage. Een andere aanpak waarmee je het wassen kunt aanmoedigen is door het te presenteren als een voorbereiding op iets wat je ouder leuk vindt.
‘Je zoon Willem komt vanmiddag’, zou je kunnen zeggen. ‘Laten we zorgen dat we daar klaar voor zijn!’
Slaapproblemen – zoals niet kunnen slapen, ’s nachts vaak wakker worden en overdag vaak dutjes doen – komen veel voor bij dementie omdat de ziekte het deel van het brein kan aantasten dat het normale slaap-waakritme regelt. Daarnaast kunnen bepaalde middelen tegen de geheugenproblemen van dementie als bijwerking verstoring van de slaap hebben.
Ook hier kunnen structuur en herhaling helpen. Een vaste bedtijd en een vaste routine voor het slapengaan kunnen de overgang gemakkelijker maken. Dat geldt ook voor zachte muziek. Om ’s nachts wakker worden te voorkomen kun je proberen om de vochtinname voor het naar bed gaan te beperken en je ouder aan te moedigen om voor het slapen naar het toilet te gaan. Als je ouder ’s nachts toch wakker wordt, kan een nachtlampje desoriëntatie en valpartijen voorkomen.
Lichaamsbeweging en andere activiteiten
Probleemgedrag komt minder vaak voor als iemand met dementie voldoende gestimuleerd wordt en actief is. Overprikkeling moet natuurlijk voorkomen worden. Als er te veel tegelijk gebeurt, is dat een recept voor moeilijkheden. Maar verveling kan ook tot frustratie leiden. Los van de fysieke voordelen is lichaamsbeweging nuttig om mensen met dementie betrokken en gelukkig te houden (en om ze voldoende moe te maken om goed te slapen). Uit veel wetenschappelijk onderzoek blijkt dat lichaamsbeweging opmerkelijk effectief is bij het verminderen van onrust en depressie bij mensen die aan dementie lijden.
Natuurlijk kunnen maar heel weinig oudere mensen met dementie een uitgebreide work-out doen, maar zelfs het eenvoudig rekken en strekken van armen en benen en wandelingetjes in de gang leveren al veel op. Het is een goed idee om de arts van je ouder of een fysiotherapeut die met ouderen werkt om suggesties te vragen voor een lichaamsbewegingsroutine die op maat is gemaakt voor de vermogens en behoeften van jouw ouder. De belangrijkste elementen zijn aerobische oefeningen, zoals wandelen, krachttraining om de mobiliteit te verbeteren, en rekken en strekken.
Meer tips om probleemgedrag te voorkomen
- Geef (enige) keuzevrijheid
- Beschuldig of bekritiseer niet
- Plan van tevoren
Over deze tips lees je meer in het boek Zorgen voor je ouder met dementie.
Lees verder over Zorgen voor je ouder met dementie
Dit boek is er voor iedereen die zorg draagt voor een ouder met dementie. Steeds meer mensen hebben te maken met een ouder die door alzheimer of een andere vorm van dementie langzaam maar zeker de grip op de wereld verliest. Dit boek beschrijft niet alleen het verdriet, de boosheid en de machteloosheid, maar geeft ook zeer praktische tips die je zullen helpen.
