Waar gaat het heen met de psychiatrie? Een grote, niet eenduidig te beantwoorden vraag, waar we in de Week van de psychiatrie toch een antwoord op zoeken. Wat gaat er goed, welke trends zien psychiaters en wat brengt de toekomst? Aios Elissa Stam – haar stem ken je misschien wel van de podcast ‘Aios op de sofa’ – beschrijft in dit artikel haar mijmeringen tijdens de ochtendoverdracht. Zijn psychiaters in fleecetrui geklede calimero’s of toch paradijsvogels?
Al wandelend door de gang van het ziekenhuis, gekleed in een iets te grote, iets te volle, iets te ongemakkelijk aanvoelende witte jas, echoot de laatste zin van de nieuwe supervisor door mijn hoofd: ‘Psychiatrie was me te veel chaos, ik miste een duidelijk systeem zoals we hebben in het ziekenhuis.’
Terwijl ik zwijgzaam de grote hoeveelheid witte jassen volg naar de zaal voor de overdracht, besef ik dat we ons als psychiaters (in opleiding) inderdaad niet altijd laten vangen in ‘het systeem’. Soms zijn we de calimero’s uit het ziekenhuis, gekleed in een fleecetrui,1,2 onder de indruk van de imposante ganzen genaamd ‘de chirurg’, ‘de internist’ en ‘de neuroloog’. Niettemin kunnen we ons tegelijkertijd voortbewegen als paradijsvogels die opereren binnen en buiten ‘het systeem’ – om goede zorg te leveren.
Terwijl de aios uit de nacht begint aan de overdracht, dwalen mijn gedachtes af naar Zuidlaren. Daar, in een prachtig, statig pand, symbolisch voor de psychiatrie van toen, ontstond er een hoopvol gesprek voor ‘Aios op de Sofa’ over de psychiatrie van de toekomst.3 Die psychiater van de toekomst, de aios van nu, wil meer dan alleen de noodzakelijke vakkennis.
‘Anno 2023 mag de mens achter de dokter er zijn.’
Het ‘stoffige’ beeld van een verheven dokter in een witte jas die louter mededeelt, is passé. Anno 2023 mag de mens achter de dokter er zijn. In de spreekkamer laat ik nog wel eens vallen: ‘Uiteindelijk zijn we in deze kamer allemaal mens.’ Eerst is er veelal de verbazing, dan licht ongemak, dat vervolgens wordt opgevolgd door een glimlach die leidt tot verbroedering.
Het zijn van mens, meer dan je beroep alleen, geldt des te meer voor ‘het zijn’ van je ‘stoornis’. Het gesprek in onze maatschappij over de woorden die ons mentaal welzijn duiden schuurt, maar is essentieel om te blijven voeren.
Woorden creëren lading
Nooit meer slapen, een podcast die voor mij de stilte vult van lange, donkere nachten, liet me laatst geboeid luisteren naar een dialoog tussen Hanna Verboom en Femke van der Laan.4 Hanna, een vrouw met een psychische variatie, schilderde in hun gesprek duidelijk hoe vandaag de dag het taboe en stigma op psychisch lijden onverminderd aanwezig is.
‘Sterkte’…
Eén woord, goede bedoelingen, maar paradoxaal effect.
Kraakheldere woorden van Hanna. Woorden, hoe goed bedoeld ook, creëren lading. Lading met een impact op de ander, die haaks kunnen staan op elkaar. Het zoek van de balans tussen de lading en impact van woorden beschouw ik als de rode draad van mijn opleiding tot psychiater.
Visie
Ik schrik op. ‘Moet de psychiatrie hier niet worden bijgehaald?’, wordt er geroepen uit de zaal door een baas (oftewel, medisch specialist). Mijn ogen vliegen naar de slide: ‘Man, middelbare leeftijd, binnen gebracht in comateuze toestand, waarschijnlijks drugs, nu geagiteerd en motorisch onrustig.’ Ik leun richting de semiarts en fluister: ‘We snappen het niet; patiënt doet moeilijk, drugs, dus de psychiater fikst het wel.’ Hij gniffelde: ‘Tja, wat anders …’
Mijn blik blijft even hangen bij de ontzagwekkende eindbazen op de achterste rij en doen mijn gedachtes afdwalen naar Nise da Silveria. ‘Nise: The Heart of Madness’5 begint met het ijzige beeld van een grote, stalen muur met daarin één deur. Nise da Silveria (1905-1999), een Braziliaanse psychiater, komt aangebeend en klopt aan op een troosteloze deur. Zoals haar zachte geklop op gegeven moment overgaat in noodzakelijk, hard gebons, illustreert de film hoe zij met haar visie ‘het systeem’ verandert. In eerste instantie in gesprek met collega’s, waarna zij vervolgens zelf haar visie omzet in ‘Casa das Palmeiras’, haar eigen kliniek om mensen een behandeling te kunnen geven.6
‘Psychiatrie was me te veel chaos, ik miste een duidelijk systeem zoals we hebben in het ziekenhuis.’ De bruisende, soms schurende, dynamiek die de psychiatrie anno 2023 met zich voortbrengt is voor de een de reden om het van een afstand te aanschouwen. Voor mij juist een reden om er met volle overgave in te duiken en het mij eigen maken.
In mijn optiek schuilt in iedere calimero immers een prachtige paradijsvogel.
Referenties
1 Podcast Aios op de Sofa van Boom Psychiatrie en SAP. Aflevering #1 In opleiding. En dan?
2 Podcast Aios op de Sofa van Boom Psychiatrie en SAP. Aflevering #6 Het imago van de psychiater
3 Podcast Aios op de Sofa van Boom Psychiatrie en SAP. Aflevering #5 Mentale druk
4 Podcast Nooit Meer Slapen van de VPRO. Aflevering met Hanna Verboom (actrice, filmmaker en sociaal ondernemer) van 20 januari 2023
5 Nise: O Coração da Loucura (Nise: the heart of madness). Een film uit 2015 die het levensverhaal van Nise da Silveria vertolkt.
6 Kowalski, C. (2016). Nise da Silveira (1905–1999), Brazilian psychiatrist and pioneer of rehabilitation psychiatry – extra. The British Journal of Psychiatry, 209(4), 318-318.
