Ieder mens groeit op met normen en waarden van zijn ouders/opvoeders. Hieruit vloeien ook bepaalde verwachtingen ten aanzien van jou als kind. Als je jong bent, is het normaal dat je meegaat in het leven van je ouders. Verwachtingen horen bij het leven en hoeven geen probleem te zijn. Maar wat als deze verwachtingen wél voor problemen zorgen? Gz-psycholoog Marjan de Vries ziet in de praktijk cliënten die vastgelopen zijn door de verwachtingen van hun ouders. Lars en Mandy ervaren bijvoorbeeld allerlei spanningen door botsende verwachtingen. Ze voelen zich onder andere afgewezen, gespannen of depressief, en hebben het gevoel alsof ze niet voldoen. Aan de hand van De Vries verscheen bij Boom Uit de schaduw van narcisme (2021). In dit artikel lees je alvast een voorproefje uit haar nieuwste boek: Boven verwachting. Loskomen van de verwachtingen van je ouders.
Deze voorpublicatie is gebaseerd op de inleiding en hoofdstuk 1, De verwachtingen van je ouders, uit het boek Boven verwachting van Marjan de Vries, en is bewerkt en ingekort door de redactie van Boom Psychologie & Psychiatrie.
De vele gezichten van verwachting
Er zitten meerdere kanten aan ouderlijke verwachting. Je kunt verwachtingen zien op een spectrum van stimulerend naar belemmerend. Verwachtingen kunnen expliciet uitgedrukt worden of meer impliciet, non-verbaal of indirect geuit worden. Daarnaast kunnen ze toepassing hebben op uiteenlopende terreinen, van carrièrepaden tot aan gezinswaarden.
Wanneer ouders te veel of te dwingende verwachtingen hebben, beperkt dit de leefruimte en keuzevrijheid van hun kinderen, wat kan leiden tot keuzes waar het kind niet per se achter staat. Zo kan een kind bijvoorbeeld naar aanleiding van ouderlijke verwachtingen kiezen om geneeskunde te studeren, terwijl deze misschien liever theaterdocent was geworden. Onvrije keuzes en de stress hieromheen kunnen op den duur zorgen voor klachten zoals somberheid, angst en onzekerheid.
Verwachtingen kunnen met de beste bedoelingen voor het kind gepaard gaan, maar ze kunnen een kind juist ook klein houden. Wanneer ouders lage verwachtingen hebben voor een kind kan dat voortkomen uit onverschilligheid of desinteresse, maar ook uit een soort rivaliteit. Als een kind minder presteert dan de ouder, doet deze het ‘beter’ en voelt zich daar blijkbaar sterker door. Aan de andere kant kan een ouder zijn kind aanzetten zo goed mogelijk te presteren, in de hoop dat dat op hem of haar als ouder afstraalt. Ook dan kunnen de gevolgen negatief uitpakken voor een kind, zoals bij Lars gebeurde.
Lars (44) voelt zich een mislukkeling
Lars (44) heeft zich met zijn mentale klachten aangemeld. Twee weken geleden is hij flauwgevallen op het werk en is hij met de ambulance afgevoerd naar het ziekenhuis. Gelukkig is het goed afgelopen, maar het heeft hem toch wel aan het denken gezet. Hij heeft jaren keihard gewerkt. Hij ging maar door, maar waarom?
Hij weet zelf het antwoord eigenlijk wel. Van de drie broers in zijn gezin is hij het laagst opgeleid. Met veel bijlessen heeft hij uiteindelijk een hbo-studie afgerond, maar in de ogen van zijn vader is dat niet echt “iets”.
Sindsdien werkt Lars zich het snot voor de ogen om zich te bewijzen, maar complimenten van zijn vader zijn nog steeds erg schaars. In plaats van een positieve reactie op zijn net aangeschafte nieuwe auto, krijgt hij te horen dat hij maar zuinig met zijn geld moet doen want hij heeft niet veel om op terug te vallen.
Toch is Lars ook positief over zijn vader, die oprecht bezorgd is en het beste voor zijn zoon wil. Hij bedoelt het allemaal goed, zijn vader was nu eenmaal ook met dezelfde mentaliteit opgevoed, komt uit een andere generatie en denkt oprecht dat hij Lars op deze manier het beste helpt. Hard werken, goed je best doen en leren incasseren zullen hem ver brengen in het leven. Maar Lars kan dus niet aan de hoge verwachtingen van zijn vader voldoen. Dit is des te pijnlijker omdat het zijn broers wel gelukt is. Nu moet hij aldoor aanhoren een voorbeeld te nemen aan zijn broers en voelt hij zich nog dommer en ongelukkiger.
Als zijn broers net als hij ook moeite hadden gehad met leren, dan zou hij zich niet die ene domme zoon voelen. Lars voelt zich echt een mislukkeling. Hij is niet goed genoeg en dat speelt zijn hele leven al een rol in de keuzes die hij maakt. Dat uit zich in een flinke bewijsdrang en een gerichtheid op dure materiële zaken. Hij wil gezien en gewaardeerd worden, maar eigenlijk levert zijn levensstijl emotioneel bijzonder weinig op. En nu is hij dus onderuitgegaan en vraagt hij zich af: wil ik zo wel verdergaan? En eigenlijk weet hij daar het antwoord ook al op.
Ouders kunnen ook te weinig verwachtingen hebben, waarbij een mate van onverschilligheid aanwezig is. In dit geval bekommeren ouders zich niet om wat er van het leven van hun kind terecht komt. Deze houding lijkt ruimte te geven, maar kan ook negatieve gevolgen hebben. Kinderen kunnen hierdoor het idee krijgen dat ze de moeite niet waard zijn of niks kunnen.
Mensen hebben een sterke behoefte om ergens bij te horen. Bij familie, bij een gemeenschap, bij klasgenoten, bij teamgenoten, bij collega’s. Het veroorzaakt veel stress wanneer je ergens buiten valt en niet mee mag doen. Je voelt je afgewezen en raakt mentaal mogelijk uit balans. Zeker als de afwijzing je fundamentele basis betreft. Als je eigen ouders je al afwijzen, wat zegt dat dan over jou? Je voelt je niet gezien, gehoord, niet belangrijk. Eenzaam. Het gevoel alleen op de wereld te staan. Dat gevoel had Mandy. Zij kwam uit een vergelijkbare situatie als Lars, maar bij haar leidde het tot een gevoel van eenzaamheid.
Mandy (42): ‘Voortdurend voel ik mij eenzaam en verloren’
Mandy (42): ‘Mijn vader wilde heel graag een zoon. Toen ik op de wereld kwam, was ik dus eigenlijk al meteen een teleurstelling. Een zoon had in zijn ogen meer waarde dan een dochter. Toen zijn tweede kind een zoon bleek te zijn (mijn broer Josh) was hij dan ook zeer gelukkig, net als bij de komst van de derde, ook weer een zoon (mijn broer Wijnand). Alle aandacht ging naar hen uit. Hij ging met hen voetballen, wielrennen, vissen en kamperen. Je zou denken dat mijn moeder zich dan meer met mij zou bezighouden, maar dat gebeurde niet. Zij volgde mijn vader. Als mijn broers en ik in het weekend naar de sportclub gingen, kwamen mijn ouders steevast naar mijn broers kijken. Zelfs als ik belangrijke gymnastiekwedstrijden had, schitterden zij door afwezigheid. Als ik er iets van zei of hen vroeg of ze niet ook een keertje bij mij wilden komen kijken, moest ik niet zo moeilijk doen.
De verwachtingen van met name mijn vader betroffen vooral mijn broer Josh. Mijn vader was in het verleden ook een verdienstelijk sporter geweest, maar had de top nooit bereikt. Zijn zoon moest dat voor hem goedmaken. Omdat ik een meisje was, verwachtte hij juist niets van mij. Of ik wel of niet presteerde, leek hem niet te boeien.
Toen Josh aankondigde met zijn sport te willen stoppen, werd het er niet gezelliger op. Voor de tweede keer werd een droom van mijn vader verstoord. Sinds we allemaal het huis uit zijn, is er nog minder van ons gezin over. Josh verhuisde, ver weg van het ouderlijk huis om maar niet met mijn vader geconfronteerd te worden. Wijnand laat zich maar zelden zien, terwijl ik nog altijd pogingen doe om door mijn ouders gewaardeerd te worden. Ik wil dat ze van mij houden, dat ik er mag zijn, maar hoe harder ik mijn best doe, hoe slechter het gaat.
Voortdurend voel ik mij eenzaam en verloren. Ons gezin is geen warm nest waar je op kunt bouwen. Alle drie hebben we last gehad van het gedrag van mijn ouders (mijn moeder had geen eigen wil en bood geen tegenwicht aan mijn vader), maar we zijn er helaas niet in geslaagd elkaar te steunen. Nu ik zelf moeder ben, voel ik het gemis van een warme familieband nog sterker.’
De intentie achter verwachtingen
Verwachtingen van ouders kunnen voor het bestwil van het kind zijn of juist uit eigenbelang van de ouders. Hoewel het mooi is dat ouders met goede intenties het beste voor hebben met hun kind, kan het ook als druk worden ervaren. Het is misschien beter te verteren, omdat je weet dat er een goede bedoeling achter zit, maar ook dit kan negatieve gevolgen hebben voor je welzijn.
Ouders die hun eigen belangen vooropzetten hebben vaak bepaalde verwachtingen voor hun kind omdat ze het kind als een verlengstuk van zichzelf zien. Dit onderdrukt de vorming van een eigen identiteit en eigen interesses.
(On)uitgesproken verwachtingen
Soms worden verwachtingen heel nadrukkelijk uitgesproken, maar ze kunnen ook verscholen zitten in andere uitspraken of gedrag. Hoewel je ouders het dan niet rechtstreeks uiten, krijg je wel mee hoe ze er in het algemeen tegen aankijken. Onuitgesproken verwachtingen maken het moeilijk om het gesprek aan te gaan met je ouders. Je kunt ze immers niet direct aanspreken op iets wat ze niet gezegd hebben. Omdat kinderen van nature verlangen naar de liefde van hun ouders, zijn ze gevoelig voor hun verwachtingen. Wanneer deze verwachtingen impliciet zijn, ben je als kind genoodzaakt om deze zelf te achterhalen, wat enorm kan afleiden van je eigen ontwikkeling.
Terreinen van verwachting
Verwachtingen kunnen zich op veel terreinen manifesteren, waaronder onderwijs en carrière, levensovertuiging, culturele waarden, sociale waarden, gezinswaarden en toekomstverwachtingen. Ouders hebben vaak op meerdere gebieden verwachtingen. De invloed hiervan hangt mede af van hoe dwingend, hoe veel, hoe uitgesproken en vanuit welke intentie de verwachtingen zijn.
Wanneer verwachtingen niet uitkomen
Verwachtingen zijn op zichzelf niet iets slechts, maar vooral hoe je ouders reageren wanneer niet aan de verwachtingen voldaan kan of wil worden, kan een negatieve impact hebben. Als je opgroeit in een veilig en liefdevol gezin zijn verwachtingen bespreekbaar en kunnen ouders hun eigen verwachtingen bijstellen. Helaas gaat het niet altijd zo. Ouders kunnen hun verwachtingen opdringen door bijvoorbeeld op schuldgevoel in te spelen (‘Je houdt niet genoeg van ons, anders had je het wel gedaan’), niet meer tegen je te praten, in de slachtofferrol te kruipen (‘Waar heb ik jouw gedrag aan verdiend?’) of je proberen te ontmoedigen.
Verwachtingen zijn onlosmakelijk verbonden met de manier waarop we opgroeien en ons tot anderen verhouden. Ze kunnen een steun in de rug zijn, maar ook een bron van spanning, verwarring of pijn. Vooral wanneer verwachtingen botsen met je eigen behoeften, verlangens of identiteit, kunnen ze je ontwikkeling belemmeren en een negatief effect hebben op je welzijn.
De cliëntverhalen in deze reeks zijn bewerkt zodat ze niet te herleiden zijn tot werkelijke personen.
Lees verder in Boven verwachting
In het boek Boven verwachting wordt dieper ingegaan op de mechanismen van verwachtingen en de verschillende soorten klachten. Ook worden er adviezen gegeven hoe je hier minder last van kunt ervaren en hoe je het later anders kunt aanpakken, in het geval dat je zelf kinderen krijgt. Dit boek heeft dan ook tot doel om lezers (weer) een eigen weg te laten volgen en te zorgen voor een betere ontwikkeling in de gewenste richting.
Benieuwd naar meer van deze auteur? Lees dan het artikel Leven met een partner met narcistische trekken.
