Bij een narcist denk je misschien aan een kille, gewetenloze leugenaar. Of aan die ene collega, die alleen maar opschept over zijn eigen prestaties. De term narcisme komt veel voor in het dagelijkse taalgebruik, maar vaak weten mensen niet precies wat het inhoudt. Lees in dit artikel wat narcisme betekent, wat de kenmerken zijn, hoe het ontstaat en wat het verschil is tussen open en bedekt narcisme.
De betekenis van narcisme
Narcisme of de narcistische persoonlijkheidsstoornis is vernoemd naar Narcissus uit de Griekse mythologie. Narcissus werd verliefd op zijn eigen weerspiegeling in het water en kwijnde daardoor weg. Met een gezonde portie eigenliefde is echter niets mis. Het is zelfs noodzakelijk voor de ontwikkeling van ons zelfrespect en zelfvertrouwen. Maar waar ligt de grens tussen gezonde eigenliefde en narcisme?
Mensen met een gezond zelfbewustzijn hebben een goede balans tussen hun eigen belang en het belang van de omgeving. Ze hebben ruimte voor het ervaren van de eigen gevoelens, behoeften en verlangens. Ze durven zichzelf te zijn en nemen een eigen plaats in naast anderen, zonder zichzelf boven of onder anderen te plaatsen. Het is niet erg als je eigen belang centraal staat, zolang het maar niet ten koste gaat van de belangen van andere mensen.
Problematisch narcisme
Hier zit nu juist de crux: bij ongezond narcisme plaats je jezelf vóór anderen. Dit gebeurt vaak door het gevoel niet op anderen te kunnen vertrouwen of een gebrek aan (gezonde) eigenliefde. Mensen met problematisch narcisme zijn vooral gericht op de eigen belangen, zijn niet bereid om te delen en investeren weinig in contacten met anderen. Dit betekent misschien persoonlijke winst op de korte termijn, maar op de lange termijn verspeelt de narcist het vertrouwen van anderen en raakt hij in sociaal isolement.
Kortom, narcistische problematiek betekent een onvermogen om de ander te zien als een eigen persoon met eigen behoeften. Het lukt mensen met narcisme niet om zich op gelijkwaardige manier te verbinden aan anderen. Dit betekent dat relaties vooral instrumenteel blijven, gericht op het bereiken van de eigen doelen.
De 3 kenmerken van narcisme
Weet jij wat de signalen van narcisme zijn? Herken je misschien iemand uit je omgeving of juist jezelf in de beschrijving van narcistische problematiek? Lees dan vooral verder en ontdek wat de drie belangrijkste kenmerken van narcisme zijn.
Kenmerk 1: mensen met narcisme zijn alleen op zichzelf gericht
Zoals gezegd hebben mensen met narcisme zich afgesloten voor emotionele en betekenisvolle verbindingen. Ze zijn vooral op zichzelf gericht. Dit betekent dat ze bijvoorbeeld geen rekening houden met anderen, een gebrek aan empathie hebben en niet overleggen over wat ze gaan doen. Ze gaan vaak alleen oppervlakkige contacten aan die draaien om materiële zaken, seks of praktische dingen. Deze contacten voelen veilig en overzichtelijk.
Kenmerk 2: mensen met narcisme zijn gericht op opblazen
Mensen met narcistische problematiek voelen zich niet gezien, onbelangrijk en leeg vanbinnen. Deze gevoelens zijn nauwelijks te verdragen. Daarom overschreeuwen ze zichzelf door zich groter, unieker en belangrijker voor te doen. Zo worden ze niet geconfronteerd met hun kwetsbaarheden. Het gevolg is echter dat ze opgeblazen gedrag vertonen: in het middelpunt van de belangstelling staan, opscheppen, overdrijven, een superieure opstelling, lak aan de regels en jaloezie als de ander ‘groter’ of ‘belangrijker’ lijkt.
Kenmerk 3: mensen met narcisme zijn gericht op afweer
Kritiek vanuit de omgeving herinnert mensen met narcisme aan hun (vaak traumatische) jeugd. Mensen met narcistische problematiek doen er juist alles aan om hier weg van te blijven. Daarom schieten ze bij kritiek in de afweer. Ze nemen bijvoorbeeld een slachtofferrol aan, draaien de kritiek om, ontkennen of negeren de boodschap of pinnen hun gesprekspartner vast op een fout detail om hun hele verhaal te ontkrachten.
Hoe ontstaat narcisme?
Het is al even aangestipt: mensen met narcisme hebben vaak een slechte jeugd gehad. De band met de ouders is voor kinderen van levensbelang, maar juist hier is het misgegaan bij mensen met narcistische problematiek. Er is onvoldoende in hun emotionele basisbehoeften voldaan. Denk bijvoorbeeld aan de volgende emotionele behoeften:
• Veiligheid. Als de ouders hun kind slaan, zich onvoorspelbaar gedragen, het kind niet troosten bij verdriet of beschermen bij gevaar, verliest het kind zijn vertrouwen. Deze onveilige jeugd zorgt voor twijfel of de ander wel te vertrouwen is en het gevoel onbelangrijk te zijn en er alleen voor te staan.
• Emotionele verbinding en afstemming door de ouders. Stemmen de ouders zich voldoende af op hun kind door zich in hem te verplaatsen, contact te maken, hem te koesteren en knuffelen? Zo nee, dan vindt het kind het lastig om later te vertrouwen op zichzelf en zijn eigen gevoel.
• Ruimte voor zelfwaardering en zelfexpressie. Kinderen moeten worden geaccepteerd om hun eigenheid, hun emoties kunnen uiten en hulp krijgen van de ouders om hier woorden voor te vinden. Ontbreekt dit? Dan worden de ouders juist vaak boos op het kind, wat leidt tot een gespannen situatie.
• Het bieden van reële grenzen en stimulering van de autonomie. Het is belangrijk om een balans te vinden tussen veiligheid waarborgen en ruimte geven aan het kind om hem zonder commentaar op onderzoek uit te laten gaan. Ouders die hier niet in slagen zijn vaak of heel streng of leggen alle verantwoordelijkheid bij hun kind neer.
Mensen met narcisme werden als kind niet gezien of afgewezen voor wie ze zijn. Blijkbaar was het niet belangrijk wat ze zelf wilden of voelden. Dit leidt vaak tot een gebrek aan zelfwaardering en een serieuze beschadiging van het zelf. Om hun ouders toch te behagen, gaan sommige kinderen proberen te voldoen aan wat ze denken dat de ouders graag willen zien. Anderen besluiten (onbewust) om nooit meer afhankelijk te zijn van anderen.
Ze verliezen hierdoor het contact met zichzelf én met anderen. Voor dit verlies zoeken ze compensatie, omdat de pijn anders ondraaglijk is. Ze bouwen een onecht zelf op, als een muur tegen de opgekropte pijn. Ze gaan zich groter presteren aan de buitenwereld. Op deze manier ontwikkelen mensen een narcistische problematiek van op zichzelf gericht zijn, zich opblazen en in de afweer gaan bij kritiek.
Openlijk en bedekt narcisme
Mensen met narcisme hebben een zware, ingewikkelde jeugd gehad. Iedereen reageert anders op trauma, zo ook mensen met narcistische problematiek. Daarom komt het narcisme niet bij iedereen op dezelfde manier tot uiting. Grofweg onderscheiden we twee soorten narcisme: openlijk en bedekt narcisme.
Openlijk narcisme is het bekendst en wordt het vaakst aangehaald. De openlijke narcist toont zich zonder schaamte superieur en heeft geen besef van reacties van anderen. Ze zijn arrogant, agressief en uitgesproken gericht op het zelf.
Bedekt of verborgen narcisme kenmerkt zich juist door een grote gevoeligheid voor het oordeel van anderen. Deze mensen lijken vaak bescheiden, maar koesteren toch stiekem een superieur zelfbeeld. Ze zijn verlegen, gevoelig en voelen zich makkelijk gekwetst, vernederd of beschaamd.
Bij beide typen staat de grote moeite om de zelfwaardering op peil te houden centraal. Alleen de reactie hierop verschilt: anderen imponeren of juist risicovolle situaties vermijden. De meeste mensen met narcisme zullen zich in beide typen herkennen, afhankelijk van de situatie. Dit legt haarscherp de complexe problematiek van narcisme bloot: de persoon laat zelfvertrouwen zien aan de buitenkant, terwijl hij diep vanbinnen een gebrek aan zelfwaardering heeft.
Meer weten over narcisme?
Narcisme is ten diepste een stoornis van het zelf. Wil je hier graag meer over weten? Bijvoorbeeld omdat je jezelf of iemand uit je omgeving herkent in de problematiek? Lees dan deze toptitels over narcisme.
