In een gezonde relatie kun je alledaagse zaken gewoon bespreken, maar in sommige relaties lijkt elk gesprek een machtsstrijd. Wat doe je als je een partner hebt met narcistische trekken? Marjan de Vries, gz-psycholoog en auteur van het boek Uit de schaduw van narcisme, legt uit hoe zo’n relatie eruit kan zien en geeft drie tips over hoe je met een narcistische partner om kunt gaan.
‘Laatst vroeg ik mijn man of hij de kinderen van school kon halen want ik kon niet weg van mijn werk. Hij vond het maar een rare vraag. Hij was toch degene met de belangrijke baan? Hij bracht het meeste salaris binnen. Daar leefde ik ook riant van, toch? Nou dan! Dan was het niet meer dan logisch dat ik, met dat baantje en minisalaris van mij, mijn eigen problemen zou oplossen.
Ik had deze reactie kunnen zien aankomen, ik was toch gekwetst. Ik mompelde iets van “sorry” en belde toen maar mijn moeder.’
De verwarring die Jitske beschrijft in dit voorbeeld, zal sommige mensen heel bekend voorkomen. Een eenvoudig verzoek of gesprek met je partner, loopt uit op een terechtwijzing of denigrerende opmerkingen, waarna je je heel klein voelt. Wat gebeurt hier toch?
Aan het einde van elke discussie ben ik toch steeds degene die ‘sorry’ zegt.
Gezonde vs. ongezonde relatie
In een gezonde relatie kun je alledaagse zaken gewoon bespreken. Er is een probleem en je zoekt samen naar oplossingen. Waarom loopt het in sommige relaties, zoals die van Jitske, dan toch zo moeizaam? Het gedrag van haar man is niet wederkerig. Hij ziet zichzelf als middelpunt en schroomt niet haar te kleineren. Dit gedrag zou kunnen wijzen op narcistische trekken.
Onder narcisme, of narcistische trekken, verstaan we onder meer:
- het totaal op zichzelf gericht zijn
- geen oprechte interesse in anderen tonen
- zichzelf opblazen of groter maken
- anderen zien als potentiële bewonderaars, en
- bij (ervaren) kritiek de ander kleineren of met woede ‘omverblazen’.
Als elk gesprek een machtsstrijd lijkt
Als je met zo iemand samenwoont, heb je waarschijnlijk geleerd veel rekening te houden met hoe je partner zich voelt. Is hij ontspannen als hij thuiskomt? Heeft zij een leuke dag gehad? Dan is dit misschien het moment om die cursus die je wilt gaan doen te bespreken, of wie de boodschappen doet.
Ogenschijnlijk onbelangrijke onderwerpen kunnen enorme conflicten teweegbrengen en die conflicten zijn zo onaangenaam, uitputtend en onoplosbaar dat je jezelf steeds meer wegcijfert om de lieve vrede te bewaren. Je doet dus alles wat er gedaan moet worden en probeert de ander zo min mogelijk te belasten. Maar hierdoor verlies je ook je spontaniteit, je eigen leven en zelfs jezelf.
Hoe ga je om met een narcistische partner?
In dit soort situaties is het soms heel lastig om de redelijkheid nog te zien. Het liefst zou je een scheidsrechter willen vragen om mee te kijken. Misschien was jij ook wel geïrriteerd en lag het inderdaad aan jou? Maar waarom voelt het dan toch alsof de zaken steeds omgedraaid worden? Hoe kom je erachter wat ‘waar’ is?
Ligt het aan mij?
Registreer: patronen herkennen en doorbreken
Allereerst is het belangrijk dat je het patroon gaat zien. Hoewel je dit soort nare discussies het liefst zo snel mogelijk vergeet, is het goed ze vanaf nu te registreren. Probeer zo eerlijk en nauwkeurig mogelijk bij te houden wie wat zegt en hoe het gesprek verliep. Als je dat een paar keer hebt gedaan, kan het zijn dat je een patroon ziet in hoe deze gesprekken verlopen. En als je dat patroon ziet, kun je ook proberen ervan af te wijken, en te kijken hoe het gesprek dan verloopt.
Verwachtingsmanagement: stel je verwachtingen bij
Ten tweede: stel je verwachtingen bij. Het verzoek van Jitske aan haar man veronderstelt dat hij aanvoelt hoe belangrijk haar baan voor haar is, dat hij haar respecteert en dat hij inziet dat hij net zo verantwoordelijk is voor de kinderen als zij – ook al heeft hij een belangrijke baan. Als haar man daar (meestal) niet toe in staat is, kan ze beter van tevoren bedenken dat hij waarschijnlijk afwijzend zal reageren, waardoor ze minder teleurgesteld is. En ze kan alvast een plan B bedenken.
Kies de momenten waarop je je partner aanspreekt op gedrag, of vraagt iets voor je te doen, dus zorgvuldig. Dit betekent overigens niet dat je altijd maar over je heen moet laten lopen: het is goed om op belangrijke momenten wél voor jezelf op te komen. Niet zo zozeer omdat dat veel effect zal sorteren, maar wel om je eigenwaarde te behouden/beschermen.
Vermijd de strijd: je hoeft niet op de inhoud te reageren
Ten derde is het belangrijk om uit de machtsstrijd te blijven. Door te registreren weet je nu (beter) op welk moment het gesprek uit de hand loopt. Je partner zal steeds proberen de ‘schuld’ bij jou te leggen en de kunst is daar niet in mee te gaan.
In plaats dat Jitske op de inhoud ingaat (‘Maar het is toch ook jouw kind’, of ‘Mijn baan is ook belangrijk’), wat alleen maar escalatie tot gevolg heeft, zou ze kunnen reageren met: ‘Wat jammer dat je zo reageert’, of ‘Ja, jammer dat je het zo ziet’ en het verder met rust laten.
Probeer het contact met vrienden en familie goed te onderhouden, of probeer het te herstellen.
Bouw je eigen leven op naast je relatie: leef!
Wat je ook doet, zorg ervoor dat je naast je relatie een eigen leven opbouwt en dat je niet te afhankelijk bent van je partner. Dat betekent ook dat je ervoor zorgt dat je financieel op eigen benen kunt staan, zodat je weg kunt als de relatie te ongezond wordt. En ook in dat kader is het goed ingewikkelde situaties te registreren en eventuele mails of appjes te bewaren. Een dergelijke relatie verbreken gaat meestal niet zonder slag of stoot. Zorg dat je goed bijhoudt wat er gebeurt en bewaar mail- en appwisseling zodat je daar op terug kunt vallen als de ander mist en verwarring gaat zaaien.
Probeer het contact met vrienden en familie goed te onderhouden, of probeer het te herstellen. Je zou ze nog eens hard nodig kunnen hebben. Bovendien heeft ieder mens wederkerigheid en af en toe een warme arm nodig, ook jij.
En onthoud: bewaak je eigenwaarde, kleineren is niet normaal.
Marjan de Vries is gz-psycholoog en heeft een eigen praktijk in Bussum. In 2021 kwam haar boek uit: Uit de schaduw van narcisme.
