Het bewustzijn over grensoverschrijdend gedrag van leidinggevenden neemt toe, mede dankzij moedige meldingen uit de media- en entertainmentindustrie en de sportwereld. Kimberley Breevaart, wetenschapper organisatiepsychologie, ziet dit als een hoopvol teken. Toch is er ook weerstand: een opkomende angst voor valse beschuldigingen lijkt meer aandacht te krijgen dan de werkelijke schade die tiranniek leiderschap aanricht. Maar het is níét normaal als je door je leidinggevende wordt gekleineerd, vernederd, of uitgescholden. En we hebben het juist hard nodig dat mensen zich (blijven) uitspreken.
In Bang voor de Baas ontkracht Breevaart vijf hardnekkige en schadelijke misvattingen over destructief leiderschap om het begrip voor deze verstikkende werkdynamiek te vergroten.
Deze voorpublicatie is gebaseerd op hoofdstuk 1 t/m 5 van het boek Bang voor de baas van Kimberley Breevaart en is ingekort en bewerkt door de redactie van Boom.
Misvatting 1: Je bent een van de weinigen die dit overkomt
Omdat we destructief leiderschap niet goed herkennen voor wat het is, denken we dat het niet vaak voorkomt en dat de kans klein is dat het ons overkomt. In sommige organisaties is het zelfs zo’n veelvoorkomende manier van doen bij leidinggeven dat we het gedrag ‘normaal’ zijn gaan vinden. Maar het is geen incident en het is niet normaal, het is een structureel probleem: Minstens een half miljoen Nederlanders werkt momenteel onder een destructieve leidinggevende en velen krijgen er ooit mee te maken (CBS, z.d.; Hubert & Van Veldhoven, 2001).
Misvatting 2: Je stelt je aan
De impact van destructief leiderschap wordt nog altijd onderschat. Reacties als ‘Het is toch maar werk?’ of ‘Dan ga je toch gewoon weg?’ maken het moeilijk om écht te zien hoe diep de schade van grensoverschrijdend gedrag kan gaan. Want de feiten liegen er niet om: destructief leiderschap kan blijvende mentale én fysieke gevolgen hebben. Bij De Wereld Draait Door liepen medewerkers klachten op zoals burn-outs, paniekaanvallen en nachtmerries. In Frankrijk leidde de giftige werkcultuur bij France Télécom zelfs tot meerdere (pogingen tot) zelfdoding(en).
Misvatting 3: Het ligt aan jou
Veel werknemers geven zichzelf de schuld van het destructieve gedrag van hun leidinggevende. Dat komt deels doordat we al jong leren dat ‘waar twee kijven, twee schuld hebben’. En soms is dat ook zo. Maar er is wel degelijk een verschil tussen een meningsverschil en iemand systematisch kleineren, manipuleren of intimideren. Dat laatste is nooit de schuld van degene die het overkomt.
Misvatting 4: Je had er direct wat van moeten zeggen
Zo’n 70 tot 80 procent van de mensen denkt dat ze direct zouden ingrijpen bij destructief leiderschap door de leidinggevende te confronteren (Breevaart e.a., z.d.). In werkelijkheid blijven medewerkers gemiddeld tweeënhalf jaar onder zo’n leidinggevende werken. De helft vertrekt uiteindelijk naar een andere baan. Omdat we denken zelf anders te handelen, is er vaak weinig begrip voor mensen die zich pas later, en soms via de media, uitspreken. Maar dat vergt enorme moed: wie zich uitspreekt, riskeert zijn baan, inkomen, identiteit en collegiale relaties. Het benoemen van destructief gedrag kan namelijk ontslag als gevolg hebben.
Misvatting 5: Je staat machteloos tegenover een destructieve leidinggevende
Destructieve leidinggevenden kunnen ons machteloos laten voelen, zeker omdat direct ingrijpen risico’s zoals ontslag met zich meebrengt. Ze creëren vaak angstculturen waarin niemand hen durft tegen te spreken, en ervaringen van medewerkers regelmatig in twijfel worden getrokken. Toch zijn er opties: praat met iemand die je vertrouwt, bied steun als omstander, overweeg een andere baan of zoek professionele hulp. Je staat er niet alleen voor.
Literatuur
Breevaart, K., Schyns, B., & Wisse, B.M. (z.d.). A qualitative account of abusive supervision from the perspective of former victims [Manuscript in voorbereiding].
CBS (z.d.). ‘Samenstelling beroepsbevolking 1e kwartaal 2024, seizoengecorrigeerd’. www.cbs.nl.
Hubert, A.B., & Van Veldhoven, M. (2001). Risk sectors for undesirable behaviour and mobbing. European Journal of Work and Organizational Psychology, 10(4), 415-424.
Lees meer in Bang voor de baas
Destructief leiderschap is een complex en pijnlijk onderwerp — maar bewustwording is de eerste stap naar verandering. In Bang voor de baas biedt Kimberley Breevaart inzicht in wat destructief leiderschap is en hoe je dit herkent. Ze helpt je te begrijpen wat je overkomt, te vertrouwen op je eigen ervaring en te stoppen met jezelf de schuld te geven. Ook geeft ze advies over wat je kunt doen als je met een destructieve leidinggevende te maken hebt (gehad), of wanneer je iemand wilt helpen die onder zo’n leider lijdt. Zo laat Breevaart niet alleen zien wat de schadelijke effecten van destructief leiderschap zijn, maar nodigt ze ook uit tot het ontwikkelen van leiderschap dat groei en welzijn bevordert – in onszelf, in anderen en op het werk.
