Klimaatpsychologie is de eerste publicatie in Nederland waarin een uitgebreid overzicht geboden wordt van hoe psychologie kan bijdragen aan het begrijpen en aanpakken van de complexe uitdagingen die klimaatverandering met zich meebrengt. Uniek aan dit werk is de diverse samenstelling van de groep auteurs, die zorgt voor een rijke variëteit aan perspectieven. Met dit boek staken we onze energie en denkkracht in óns deel van de puzzel: gedragsverandering! Of je nu psycholoog, beleidsmaker, klimaatactivist, docent of gewoon een geïnteresseerde leek bent, Klimaatpsychologie is een must-read voor iedereen die wil bijdragen aan een duurzamere toekomst op een leefbare planeet.
Dit is een voorpublicatie uit Klimaatpsychologie. Hoe psychologie bijdraagt aan een duurzaam leven. Deze tekst is ingekort en is bewerkt door de redactie van Boom Psychologie en Psychiatrie.
De grootste bedreiging van onze tijd
Het zal je niet ontgaan zijn dat onze aarde er niet goed voor staat. Om er maar geen doekjes om te winden: de verandering van het klimaat op aarde is de grootste bedreiging van onze tijd. Deze klimaatverandering wordt veroorzaakt door menselijk handelen en heeft ontwrichtende gevolgen voor ecosystemen en samenlevingen, oftewel voor de natuur en voor de mens.
Klimaatverandering en psychologie
Klimaatverandering wordt dus veroorzaakt door menselijk handelen, maar bedreigt ons en onze manier van leven ook (IPCC, 2023). Mensen die nu leven, en de generaties na ons, krijgen volop te maken met de ernstige gevolgen van de opwarming van de aarde. Omdat het om menselijke oorzaken en gevolgen gaat, is klimaatverandering bij uitstek een onderwerp om te benaderen en analyseren vanuit de psychologie.
Wat is precies de relatie tussen klimaatverandering en psychologie?
Menselijke beslissingen en gedrag zijn zowel het probleem als de oplossing voor klimaatverandering. Hoe wij door ons gedrag in deze noodtoestand zijn beland, maar ook hoe wij deze kunnen tegengaan, zijn typisch vraagstukken voor de psychologie. Daarnaast ervaren mensen allerlei psychische klachten door de ernst van de problematiek. Met andere woorden: de klimaatcrisis beïnvloedt ons als mensen en wij beïnvloeden op onze beurt weer de crisis.
Een sleutelrol voor de psychologie
Het kan verleidelijk zijn te geloven dat ‘ze’ er wel wat op zullen vinden en dat ‘we’ er wel uit komen. Maar tot dusverre is het nog niet gelukt echte kantelingen teweeg te brengen in de bestaande ontwrichtende systemen, economische belangen en hardnekkige patronen die het leven op aarde zwaar belasten. De afgelopen decennia hebben we als mensheid meerdere grenzen van de planeet overschreden en haar bronnen steeds verder uitgeput; het glas is bijna leeggedronken.
Er is uitgesteld, tijd gekocht en veel gepraat, maar van radicale koerswijzigingen is weinig sprake geweest.
Psychologie kan een sleutelrol spelen in de transities die nodig zijn voor een toekomstbestendige samenleving. De grootste obstakels op weg naar meer duurzaamheid zijn misschien niet technologisch van aard: ze zitten in ons hoofd en hart.
Gedragsverandering kan uitstoot aanzienlijk verminderen
Lange tijd hebben wetenschappers veelal ecologische en natuurkundige onderzoeken en voorspellingen gedaan over de veranderingen in het klimaat. De wetenschappelijke consensus dat de menselijke levensstijl inderdaad de voornaamste oorzaak is voor de stijgende temperatuur op aarde met alle gevolgen van dien, bestaat al jaren.
Op dit moment is meer dan 99 procent van de wetenschappers het hierover eens: Gedragsverandering kan de wereldwijde CO2-uitstoot voor 2050 met 40-70% reduceren (IPCC, 2022).
Individuen en bedrijven vormen het systeem
Een heel groot deel van de uitstoot – de voornaamste reden voor de opwarming van de aarde – is dus te herleiden naar het gedrag van individuen en bedrijven. De schade door industriële uitstoot is aanzienlijk, maar de schade door keuzes gemaakt in huishoudens ook. Mensen nemen beslissingen over de manier waarop ze reizen, over het voedsel dat ze consumeren en over het aantal kinderen dat ze willen. En dat bepaalt voor een groot deel de vervuilende productie. De som van individuele gedragingen draagt bij aan de gigantische hoeveelheid CO2 die de lucht in gaat (Dietz et al., 2009).
Groepsgedrag en onze vastgeroeste gewoonten
Als gevoelens, gedachten en gedrag de objecten zijn van de psychologie, waarom is het psychologische, sociale en maatschappelijke perspectief dan zo lang ondervertegenwoordigd geweest in het publieke debat over het afremmen van de veranderingen in het klimaat en het ons aanpassen aan nieuwe tijden?
De laatste jaren komt steeds vaker de vraag naar boven waarom mensen, ondanks de overtuigende statistieken en steeds betrouwbaardere klimaatmodellen, weinig onder de indruk lijken van de ernst van het onderwerp en hun leefstijl niet lijken te willen aanpassen. Meer en meer lopen we tegen psychologische grenzen op; ons ‘irrationele brein’, ons groepsgedrag en onze vastgeroeste gewoonten houden in veel gevallen de broodnodige transities tegen.
Psychologisch Onderzoek: Onmisbaar voor klimaatoplossingen
Gebruikmaken van bestaande psychologische onderzoeksresultaten over fenomenen als risicoperceptie, ontkenning en veerkracht, om er een paar te noemen, is niet alleen slim; het wicked problem waar we voor staan lijkt ook onoplosbaar zonder kennis over het menselijk brein en gedrag.
De veelomvattendheid van de problematiek maakt dat het echt te simpel gedacht is om alle hoop te vestigen op technologische innovaties. In plaats daarvan pleit men ervoor om op meerdere borden tegelijk te schaken. Behalve technologische innovatie maken bijvoorbeeld ook gedragsverandering, governance, financiering en beleidsinstrumenten deel uit van de puzzel, schrijft het wetenschapstijdschrift van de Technische Universiteit Eindhoven (De Coninck, 2022).
Waarom de wereld klimaatpsychologie nodig heeft
Omdat het probleem zo veelomvattend is en zo’n sterke menselijke component heeft, is het essentieel dat Nederlandse psychologen een actieve rol spelen. Onze toekomst hangt af van onze keuzes en onze capaciteit om de ecologische en klimaatcrisis te confronteren. En dat handelen begint bij het begrip dat kennis over individuen van belang is; dat hun waarnemingen, ervaringen en reacties relevant zijn binnen maatschappelijke processen.
Lees verder in Klimaatpsychologie
In Klimaatpsychologie biedt een diverse groep auteurs een diepgaande verkenning van de psychologische aspecten van klimaatverandering en de rol van psychologie in het aanpakken van deze mondiale uitdaging. Dit jonge vakgebied belicht de veelzijdige invloed van klimaatverandering op het menselijk welzijn en het laat zien dat psychologie een cruciale rol speelt bij het bevorderen van duurzaam gedrag en het afremmen van niet-duurzaam gedrag. De grootste obstakels op weg naar meer duurzaamheid zijn misschien niet technologisch van aard: ze zitten in ons hoofd en hart.
