Rouwen kost tijd en energie. Wat gebeurt er allemaal in dit verwerkingsproces en hoe kun je kinderen of jongeren daarbij helpen? In het rouwproces kun je vier taken onderscheiden. In deze voorpublicatie van het werkboek Rouwhulp lees je meer over de rouwtaken, die je overigens niet in een vaste volgorde hoeft te doen. Ook kijken we naar een eerste rouwtaak, die helpt om het verlies en de pijn die daarbij hoort onder ogen te zien.
Deze tekst komt uit het boek Rouwhulp. Werkboek voor kinderen en jongeren van Mariken Spuij en Paul Boelen.
Je kunt rouwen vergelijken met roeien. Bij roeien moet je namelijk je beide roeispanen bewegen om vooruit te komen. De ene roeispaan staat alles voor wat met het verlies te maken heeft en de andere voor de toekomst. Als je alleen aan de linkerroeispaan trekt, dan lig je stil of draai je rondjes. Maar dat gebeurt ook als je alleen aan de rechterroeispaan trekt. Het is dus belangrijk dat je beide roeispanen met elkaar afwisselt. Soms ben je met het verlies en de overledene bezig en op andere momenten juist meer met de toekomst.
Rouwen kost tijd en energie
Rouwen doe je gedurende een (lange) tijd. Je gevoelens, gedachten en reacties veranderen vaak in de periode waarin je rouwt. Daarom spreken we ook wel van een verwerkingsproces. Een proces waarin je je verlies verwerkt.
Maar wat is dat nu eigenlijk, verlies verwerken? Dat wordt duidelijker als je een verliesverwerkingsproces of rouwproces bekijkt als een proces waarin je vier taken moet volbrengen:
- het verlies en de pijn die daarbij hoort onder ogen zien;
- weer vertrouwen krijgen in jezelf, anderen, het leven en de toekomst;
- niet alleen maar altijd-alles-doen-voor-anderen;
- doorgaan met dingen doen die je altijd deed en die je ook gedaan zou hebben als 🍀 nog geleefd had.
In het werkboek gebruiken we dit symbool 🍀 om te verwijzen naar jouw overleden dierbare. Het klavertje staat voor wat de meeste mensen proberen (terug) te vinden: een gevoel van geluk. Met dit werkboek willen we jou helpen om dit geluk weer een beetje te vinden.
Je zult de eerder beschreven ‘roeiboot’ herkennen in de rouwtaken (het gaat immers over wat er gebeurd is, maar ook over je leven zonder 🍀) en je zult herkennen dat rouwen over gevoelens, gedachten en gedrag gaat. De rouwtaken zijn een aanvulling hierop. Ze helpen je om het verwerkingsproces in beweging te krijgen en houden. Dat helpt jou bij de verwerking van het verlies van 🍀.
Alle vier de taken zijn belangrijk. Maar het kan zijn dat de ene rouwtaak ‘vanzelf’ gaat en een andere rouwtaak veel lastiger voor jou is of dat je hem, bewust of onbewust, een beetje negeert. Dat verschilt van persoon tot persoon. Wat verder belangrijk is om te weten is dat je de rouwtaken niet in een vaste volgorde hoeft af te werken. Je begint dus niet eerst met taak 1 en pas aan taak 2 als de eerste helemaal af is. Je kunt de taken kriskras door elkaar heen doen.
En als je met deze taken bezig bent, merk je dat het steeds ‘normaler’ wordt dat 🍀 er niet meer is. Je merkt dan vaak dat het steeds gemakkelijker wordt om terug te denken aan plezierige momenten met 🍀. En dat je je weer wat vaker fijn voelt. Uiteindelijk is het verlies verwerkt. Dat betekent dat het verlies meer op de achtergrond is. Het is niet zo dat het nooit meer pijn doet. Op sommige momenten of in sommige perioden van je leven zal het verdriet misschien weer flink terugkomen. Dat is niet vreemd. Dat hoort erbij als je iemand verloren hebt die belangrijk voor je is.
Taak 1: Het verlies en de pijn die daarbij hoort onder ogen zien
Als iemand doodgaat, dan komt diegene nooit meer terug. Dat klinkt logisch. Maar als je dat goed tot je door laat dringen is dat heel pijnlijk: nooit meer terug. Nooit meer. Het kan een boel intense gevoelens losmaken als je dit echt tot je door laat dringen – zoals verdriet of boosheid. Of schuldgevoelens of angst. Sommige kinderen en jongeren vinden het heel moeilijk om stil te staan bij het feit dat hun dierbare niet meer terugkomt. En om echt stil te staan bij de gevoelens die daarbij horen. Waarom?
Sommige kinderen en jongeren houden hun gevoelens liever voor zichzelf, omdat ze denken dat het lastig is voor mensen in de omgeving als ze hun gevoelens laten zien. ‘Mama heeft het al moeilijk genoeg nu papa dood is. Ik zal haar maar niet lastigvallen met mijn verdriet.’ Ze stoppen hun eigen gevoelens dan weg, omdat ze niet willen dat anderen iets van die gevoelens merken, bijvoorbeeld omdat ze de ander geen pijn willen doen.
Het kan ook gebeuren dat kinderen en jongeren het spannend vinden om echt bij het verlies en het verdriet stil te staan. Ze denken bijvoorbeeld: ‘Ik kan mijn verdriet niet aan.’ Of: ‘Ik ben zo boos – als ik mijn woede toelaat, dan verlies ik de controle!’ Of: ‘Als ik eenmaal ga huilen, dan word ik gek.’ Kinderen en jongeren die dergelijke bange gedachten hebben, staan waarschijnlijk heel weinig stil bij het feit dat hun dierbare dood is. Ze zullen hun gevoelens daarover diep wegstoppen. Ook kan het gebeuren dat ze foto’s of bepaalde situaties gaan vermijden die aan de overledene doen denken. Dit gedrag, dat samenhangt met bange gedachten, noemen we angstige vermijding.
Angstige vermijding is een begrijpelijke reactie. Maar het vervelende is dat angstige vermijding ervoor kan zorgen dat het steeds een beetje moeilijker wordt om bij het verlies en het verdriet stil te staan. En dat het steeds een beetje moeilijker wordt om het verlies een plek te geven in je leven. Het fijne is: die angstige vermijding is ook helemaal niet nodig. Want, je denkt misschien wel dat het héél erg moeilijk is om bij het verlies stil te staan, maar je zult merken dat het je wel lukt om dat te doen! En dat je het wel kunt! Laat je verdriet stapje voor stapje toe. Hoewel je misschien denkt dat het verdriet zo intens is dat je er letterlijk gek van kunt worden, zul je merken dat je het verdriet goed kan verdragen. En dat het zelfs erg oplucht om het verdriet toe te laten en te uiten.
Om een verlies goed te kunnen verwerken, is het belangrijk dat je tot je door laat dringen dat 🍀 niet meer terugkomt. En om de gevoelens die je daarover hebt toe te laten. Dat is de eerste rouwtaak.
Meer lezen over de andere rouwtaken? Dat kan in het hoofdstuk ‘Rouwen kost tijd en energie’ uit Rouwhulp. Werkboek voor kinderen en jongeren.
Meer over Rouwhulp
Rouwhulp is een werkboek voor kinderen en jongeren waarvan een dierbare is overleden en die vast (dreigen te) lopen in hun rouwproces. Dit werkboek sluit naadloos aan bij het behandelprotocol dat is beschreven in Protocollaire behandelingen voor kinderen en adolescenten (deel 3). De behandeling is gebaseerd op cognitieve gedragstherapie, omvat 9 sessies en is evidence-based. Het werkboek bestaat uit oefeningen, uitleg en werkbladen, waaronder de Rouw Checklist.
